Veenendaler presenteert nieuw boek over Piet Mondriaan: ‘Knap als u kunt uitleggen dat dit kunst is’

VEENENDAAL De 74-jarige Louis Veen uit Veenendaal kan zich met recht dé kenner van de Mondriaan-essays noemen. Niet van zijn brieven - want die waren aan één persoon gericht - maar van zijn verhalen, essays over kunst en samenleving, waren voor een breder publiek. ,,Ik heb er zo’n 110 gevonden, samen met heel veel aantekeningen van de schilder.”

door Martin Brink

De Veenendaler promoveerde in 2011 op het geschreven werk van de schilder Mondriaan, niet op zijn brieven dus, maar op zijn teksten (essays). Vanaf dit moment ligt zijn vierde boek over de wereldberoemde schilder in de boekwinkel. Op 23 maart wordt de publicatie gepresenteerd in het Mondriaanhuis in Amersfoort, de oude school van zijn vader waar 150 jaar geleden de geboortewieg van de schilder stond. 

In 1944 overleed hij ongetrouwd en zonder kinderen in New York. Piet Mondriaan, is dat niet de schilder van de lijntjes en gekleurde vlakken? De man die een appelboom reduceerde tot dit lijnenspel? Dat leerden we toch allemaal op de middelbare school? Louis Veen moet er om glimlachen: ,,Ik begrijp dat op deze wijze de weg naar abstractie heel goed uit te leggen is, maar de werkelijk weg naar abstractie vond plaats in Laren en Blaricum (1914-1919) aan de hand van de tekeningen die hij in oktober 1914 in Domburg maakte (van de zee, de duinen, de kerk- en vuurtorens).”

VERTELLER Veen is een bevlogen verteller. Wie met hem in gesprek gaat over Mondriaan krijgt een referaat te horen over diens werkwijze, levenswandel, waarom hij uiteindelijk in New York belandde, hoe zijn nalatenschap in een trust terechtkwam en waar de rechten tot 2015 angstvallig werden bewaakt, waardoor je als uitgever of auteur er veel geld voor over moest hebben om een afbeelding van een schilderij van Mondriaan te mogen publiceren, maar ook dat Mondriaan in Amersfoort werd geboren en er de eerste acht jaar van zijn leven woonde. Verder vertelt Louis Veen ook dat dit jaar in deze stad allerlei activiteiten plaatsvinden in het kader van de 150ste geboortedag van Piet Mondriaan. Louis Veen schreef een nieuw boek - ‘Mondriaan in Woord en Beeld’ - dat, naar zijn zeggen, een heel andere kijk geeft op Mondriaans abstracte werk dan tot nu toe het geval was. Hierin legt hij de denkwereld van Mondriaan en de boodschap van zijn abstracte schilderijen bloot aan de hand van diens weinig bekende teksten. ,,Over Mondriaan is natuurlijk al erg veel geschreven, maar niet zoals in dit boek”, zegt de onderzoeker die steeds drie schilderijen met eenzelfde lijnenspel van Mondriaan naast elkaar plaatste met daarbij de essays en andere teksten die de schilder schreef in de tijd dat die serie schilderijen ontstond.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Louis Veen. - Martin Brink

Veen begon ooit als leraar tekenen/handvaardigheid aan de toenmalige Koningin Juliana Mavo Veenendaal en later aan het Christelijk Lyceum Veenendaal. Daar werkte hij tot 2008. Maar na zijn pensionering ging hij zeker niet op zijn lauweren rusten. Hij besloot iets te gaan doen waar hij al jaren over nadacht. Daar is een heel proces aan vooraf gegaan. Midden jaren negentig van de vorige eeuw kwam er een nieuw vak in de bovenbouwbouw havo/vwo: CKV (Culturele en Kunstzinnige Vorming). ,,Leraar tekenen/handvaardigheid is iets heel anders dan leraar CKV. Dan krijg je te maken met veel meer aspecten zoals muziek, opera, musical, dans, theater en film. Daar wist ik weinig van en ben dus via de Open Universiteit cursussen Cultuurwetenschappen gaan volgen.”

Het zijn geen visuele plaatjes maar statements waarin hij de weg wilde wijzen naar een nieuwe maatschappij

MUSEUM ,,Als je in de klas over beeldende kunst vertelt, moet je ook naar een museum, vind ik, dan zien de leerlingen in het echt waarover je vertelt. Bij zo’n bezoek aan het Stedelijk Museum in Amsterdam kwam ik met de leerlingen ook terecht bij een schilderij van Mondriaan, een schilderij met alleen maar twee zwarte lijnen! Leerlingen keken er naar en zeiden tegen mij: ‘Knap als u uit kunt leggen dat dit kunst is!’ en ‘Dat kan mijn kleine zusje ook’. Ik dacht: daar zit wat in en heb ik geprobeerd uit te leggen dat de schilder met dit schilderij echt iets bedoeld heeft. Het heeft mij aan het denken gezet en ben toen Mondriaans essays grondig gaan lezen.”

Het werk uit 1931 (officieel genaamd: ‘Ruitvormige compositie met twee lijnen’) hangt er nog steeds. Ooit hing het in de studeerkamer van architect Dudok en na zijn dood belandde het op een zolder. Het werk werd door het Stedelijk Museum aangekocht waar het nu één van de topstukken is.

Veen benadrukt dat het doel van Mondriaan was om via zijn schilderijen en essays duidelijk te maken dat zijn kunst de weg voorbereidde naar een echt harmonieuze samenleving. Uit zijn geschriften komt dat duidelijk naar voren. ,,Het zijn geen visuele plaatjes maar statements waarin hij de weg wilde wijzen naar een nieuwe maatschappij. Hij zag het zo: ‘de gelijkwaardigheid en het evenwicht die in mijn schilderijen te zien zijn, zouden in alle gebieden van ons dagelijks leven geïntegreerd moeten worden. Dan zal er een maatschappij ontstaan waarin iedereen gelijk is.’ Ook de Compositie met twee lijnen is in feite geen schilderij, maar een statement over de taak van de kunst. In feite is Mondriaans kunstvorm - het Neoplasticisme - een maatschappij-ideologie. Wat dat betreft kunnen we Mondriaan zien als een schilderende evangelist, maar dan op maatschappelijk gebied.”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Louis Veen toont twee bladzijden uit zijn nieuwste boek. - Martin Brink

PROMOTIE De compositie met de twee lijnen was de aanzet voor meer onderzoek naar de essays van Mondriaan. Louis Veen ontdekte via een boek uit 1986, geschreven door de Amerikaanse vriend en erfgenaam van Mondriaan, dat zich in de bibliotheek van de Yale University in New Haven (VS) nogal veel nagelaten geschriften bevonden. Onderzoek na onderzoek volgde. Veen ging er na zijn pensioen nog dieper op door. Hij ontmoette de juiste mensen en werd gevraagd om op het onderwerp te promoveren. Daardoor kon hij op kosten van de universiteit een aantal reizen maken naar de States, naar Parijs en Londen. Zo kreeg hij inzicht in het doen en vooral denken van de schilder en - veel minder bekend - in zijn werk als essayist.

Mondriaan heeft dit echt niet gewild en zou zich nu omdraaien in zijn graf

Veen gruwelt van de parafernalia met afbeeldingen van schilderijen van Mondriaan. ,,Deze Mondriana is iets wat de schilder nooit zo heeft bedoeld. Sinds de publicatierechten in 2015 vrij zijn, zeventig jaar na zijn overlijden, zie je zijn abstracte werk als decoratie werkelijk overal terug. En ook steeds meer. Op kopjes, stropdassen en vloerkleden bijvoorbeeld en ik zag het laatst ook al op een fietstas! Er bestaat zelfs een computerprogramma ‘Maak je eigen Mondriaan’. Nou ja, zeg!”

Maar is het geen manier om zijn werk breder onder de mensen te brengen in de hoop dat iemand er dieper in duikt? Zo gaat het toch ook met het werk van Marten Toonder (Ollie B. Bommel) en met Dick Bruna (Nijntje)? Veen: ,,Mondriaan heeft dit echt niet gewild en zou zich nu omdraaien in zijn graf. Zijn schilderijen waren bedoeld als blauwdrukken voor een betere wereld en echt niet als decoratie. Zijn schilderijen hebben een boodschap en decoratie heeft dit niet. Hij zag zichzelf als de verspreider van een maatschappij-ideologie, een soort van prediker, maar dan met hulp van schilderijen.”

Het gebonden boek ‘Mondriaan in Woord en Beeld’ kost in de boekwinkel 22,50 euro.