Pieter de Wijs op latere leeftijd.
Pieter de Wijs op latere leeftijd. Collectie Martin Brink

Veense burgemeesters door de eeuwen heen (9)

23 september 2022 om 07:30 Historie

VEENENDAAL In mei 1884 krijgt Veenendaal in de persoon van de 35-jarige Pieter de Wijs een nieuwe burgemeester. Het blijkt geen blijvertje te zijn want vier jaar later vertrekt hij alweer. In Veenendaal herinnert weinig tot niets meer aan deze toch wel gewaardeerde actieve man. Door een grote brand en het onthullen van een seksaffaire komt zijn naam in het landelijk nieuws.  

door Aart Aalbers

Pieter de Wijs is op 30 augustus 1848 geboren in Schoonhoven. Zijn moeder, dochter van de burgemeester van Medemblik, kreeg zover bekend vijf kinderen. De vader van Pieter, Gilles Ernst Willem de Wijs was predikant en overleed toen Pieter pas 15 jaar oud was. Pieter wordt militair en we lezen in het Algemeen Handelsblad van 27 april 1875: ‘De 1e luitenant der artillerie P. de Wijs is benoemd tot ridder der Militaire Willemsorde 4e klasse’. Hij was toen pas 26 jaar en kort daarvoor teruggekomen uit Oost-Indië waar hij twee jaar was gedetacheerd. Hij zou deze hoge onderscheiding te danken hebben aan zijn moed tijdens de oorlog in Atjeh.

In mei 1878 huwt Pieter in Zutphen met de in Arnhem geboren Jonkvrouwe Jacoba Lambertina Wilhelmina Carolina von Weiler. Haar vader was luitenant ter zee en haar opa burgemeester. Het echtpaar krijgt vijf kinderen waarvan één levenloos. Als ze in Hoofdstraat A34 komen wonen heeft het burgemeestersechtpaar alleen een zoontje van 4 jaar. De huurprijs voor de ambtswoning, in het gemeentehuis, bedraagt 34 gulden per maand.  

In 1884 vraagt Pieter de Wijs pensioen aan bij het leger. Elk jaar krijgt hij 1085 gulden en tevens de rang van kapitein. Pieter solliciteert daarna met succes naar het ambt van burgemeester over Stichts Veenendaal. De Amerongsche Courant beschrijft hem in 1884 als volgt: ‘De heer de Wijs is de anti-revolutionaire richting op staatkundig gebied toegedaan en orthodox wat godsdienst betreft’.

Zijn intocht in het ongeveer 4200 inwoners tellende Veenendaal is overweldigend. In oude kranten lezen we: ‘In het dorp kon men zich bijna niet meer bewegen’. In zijn toespraak zei De Wijs: ‘Ik heb karabijn en zwaard voor goed afgelegd om alleen voor de belangen van Veenendaal te leven’.

(de tekst gaat onder de foto verder)


Het Oude Liedenhuis aan de Kerkewijk kwam in 1885 landelijk in het nieuws. - Gemeentearchief Veenendaal

SEKSAFFAIRE Al snel krijgt de nieuwe burgervader in Veenendaal te maken met een doofpotaffaire. Wat is er gebeurd? De 56-jarige vanuit Woerden afkomstige Leendert van Doorn, directeur van het Veense bejaardencentrum, heeft seks gehad met een 15-jarige medewerkster. Het meisje raakt zwanger en de directeur bedreigt haar met een revolver om te voorkomen dat ze het publiekelijk maakt. De affaire wordt door het bestuur niet geloofd en in de doofpot gestopt. Toen burgemeester De Wijs hiervan hoorde heeft hij een proces-verbaal op laten maken. Hij noemde het in de Amerongsche Krant ‘Verleiding van een minderjarige tot vleselijke gemeenschapsoefening’. Andere kranten schrijven: ‘De bevalling van een meisje, dat nauwelijks de kinderschoenen is ontwassen heeft aanleiding gegeven tot vervolging’. De gehuwde directeur wordt opgepakt voor aanranding der eerbaarheid. Eind 1885 is hij door de rechter veroordeeld tot acht maanden celstraf wegens ‘het bevorderen van de onzedelijkheid van jonglieden’. Ook krijgt hij ontslag en moet de gerechtskosten betalen.  

De vrouw van de burgemeester is ook actief binnen de Veense gemeenschap. Zo richt zij een naaischool voor fabrieksmeisjes op en is presidente van de bewaarschool. Bij haar vertrek uit Veenendaal krijgt ze van de naaischoolleerlingen een prachtig geschenk. De krant schrijft: ‘Van beide zijden ten zeerste aangedaan, ging men daarna na menig hartelijk woord uiteen’. 

FABRIEK Als in 1886 wethouder Steven van Schuppen komt te overlijden springt de burgemeester in bij het management van de fabriek van de overledene. We lezen erover: ‘Onze hooggeachte burgemeester, die zozeer de dank van de gemeente verdient voor al hetgeen hij belangeloos deed, opdat de werkzaamheden in de fabriek na het overlijden van de eigenaar niet behoefde te worden gestaakt’. Hij offerde hier dagelijks menig uur voor op. In mei 1886 is er brand bij de VSW fabriek aan de Zandstraat en geven de burgemeester en de directeur leiding aan het blusteam.    

VERTREK In mei 1888 wordt Pieter de Wijs door koning Willem III benoemd tot burgemeester van het  ‘aanzienlijker’ Brummen. Wethouder en oud-burgemeester van Veenendaal H.G. van der Poel spreekt de scheidende burgemeester toe: ,,De achting en het vertrouwen, nu sinds vier jaren in u gesteld, heeft u in alle delen waardig gemaakt. We betreuren het dat we elkaar slecht zo kort konden waarderen, waar de achting zo toenam.” De Amerongsche Courant schrijft: ‘In Veenendaal betreurt men zijn vertrek ten zeerste. Het vertrouwen dat men in hem stelde was groot. Rust en welvaart waren de vruchten van zijn bestuur’. Na de aankondiging van zijn vertrek uit Veenendaal komen er maar liefst 34 sollicitatiebrieven binnen. 

In Veenendaal werkte hij in het college van B&W samen met de wethouders Hendricus Gerardus van der Poel, Hendrik van der Schans en Steven van Schuppen. De gemeente secretaris was in die tijd Robertus Marius van den Berg van Saparoea. 

In Brummen blijft De Wijs als burgemeester aan tot in 1917. Speciaal voor hem bouwde men in 1890 villa Vitihof aan de huidige Burgemeester de Wijslaan. Deze monumentale villa staat er nog steeds. Weduwnaar Pieter de Wijs is op 16 juli 1931 op 82-jarige leeftijd in Brummen overleden.


De overlijdensadvertentie van Pieter de Wijs. - Gemeentearchief Veenendaal

Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie