Veense burgemeesters door de eeuwen heen (6)

VEENENDAAL Op 2 januari 1844 verdwijnt Willem Westerveld eervol en verschijnt de 50-jarige Hendrik van de Poll als nieuwe burgemeester van Veenendaal. Deze geboren Amsterdammer is een succesvol zakenman in Veenendaal. Zijn familie speelde eeuwenlang een hoofdrol op het Amsterdamse politieke toneel.  

door Aart Aalbers

Hendrik van de Poll is op 10 februari 1793 in Amsterdam geboren als zoon van Mr. Harman Harmanszoon van de Poll en Margaretha Jacoba van de Poll. Ook zijn ouders zijn geboren Amsterdammers. Het echtpaar krijgt drie zoons en een dochter. Zoon Hendrik trouwt op 22-jarige leeftijd met de 22-jarige in Amsterdam geboren Susanna Cornelia Hooft. Ze krijgen in Amsterdam, op hofstede Zandenhoef in Zeist en in Veenendaal totaal zeven kinderen. Door de jaren heen verandert Hendrik nog weleens van beroep. Zo is in aktes van de burgerlijke stand te lezen dat hij griffier bij de rechtbank, olieslager, houtkoper, houtzaag molenaar en fabrikant is geweest. 

Na het vertrek van Westerveld ontstaat in Veenendaal de vacature van burgemeester. Er passeren een aantal namen die goede kandidaten zijn. Een aantal Veenendalers geeft aan de voorkeur te willen geven aan Hendrik van de Poll. Deze ondernemer heeft namelijk vanaf 1838 in Veenendaal een flink bedrijf uit de grond gestampt. Zo werken in 1839 bij hem bijna 180 personeelsleden. Hendrik wordt per 2 januari 1844 benoemd tot burgemeester. 

GROOT HUIS Hendriks broer Mr. Frederik van de Poll beweegt zich meer op het politieke toneel en is onder andere lid van de Tweede Kamer, burgemeester van Amsterdam, lid van de Provinciale Staten van Utrecht en commissaris van de Koning in Utrecht geweest. Het laatste juist ten tijde dat zijn broer Hendrik burgemeester is van Veenendaal. Hendrik van de Poll is burgemeester tussen 1844 en 1855. De adressering van zijn woonhuis is Achter de Kerk B162. Dit moet een grote woning zijn geweest want het echtpaar had twee dienstbodes en ook hun zoon Gerrit komt in augustus 1855 met vier personen vanuit Indië bij het burgemeestersechtpaar inwonen.  

Onder het bestuur van Van de Poll was de jaarbegroting, van het in 1851 2.951 inwoners tellende Veenendaal, slechts 6.000 gulden. Onder andere het kanaal door de huidige Hoofdstraat is tijdens zijn ambtsperiode gedempt. Tijdens zijn periode als burgemeester zijn Anthonie van der Poel, Anthonie Stip, Hendricus Gerardus van der Poel en Cornelis Brinkhuis wethouder.

(de tekst gaat onder de afbeelding verder)

In maart 1855 kwam het gehele groene gebied onder water te staan. - Fotocollectie: Gemeentearchief Veenendaal

BEWAARSCHOOL De burgemeestersvrouw richt samen met mevrouw Van den Ham een bewaarschool (soort kleuterschool) op voor behoeftige kinderen in Veenendaal. Er word een geldinzamelactie gehouden en ook de koningin geeft een gift van omgerekend 300 euro. 

Verdriet is het burgemeestersechtpaar niet gespaard gebleven. Drie van hun zoons overlijden onverwachts op 5, 16 en 16-jarige leeftijd. In een in juli 1845 geplaatste advertentie schrijft de burgemeester ,,Heden overleed, aan ene hevige doch kortstondige ziekte, onze teder geliefde en veel belovende jongste zoon FREDERIK CORNELIS, in den ouderdom van zestien en een half jaar.”     

WATERSNOOD Op 5 maart 1855 breekt de Grebbedijk door met desastreuze gevolgen voor Veenendaal. Door de kerkklok van de Oude Kerk op de Markt te luiden waarschuwt men de bevolking voor een naderend onheil. ’s Avonds heeft het water van de Rijn Veenendaal reeds bereikt en van bijna alle woningen komt de onderverdieping onder water te staan. Elf Veenendalers verdrinken. Velen vluchten naar de kerk op de Markt of naar de molen aan de Molenstraat, die beide op een heuveltje staan en droog blijven. De koning bezoekt tot tweemaal toe Veenendaal. 

Op 24 maart reist burgemeester Van de Poll af naar Utrecht waar een 400-tal geëvacueerde Veenendalers in de Geertekerk verblijven. Op 27 maart 1855 wordt een medaille uitgereikt ter beloning van ijver, moed, beleid en zelfopoffering, betoond bij gelegenheid van de watersnood. Burgemeester Van de Poll en de Gelders Veense veldwachter A. Veenendaal krijgen er beide een. Toch zou het aarzelend optreden tijdens de watersnood een reden zijn geweest dat de 62-jarige Van de Poll in 1855 stopt als burgemeester.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Honderd jaar na de ramp plaatste men een monument in Veenendaal: Het water stond in 1855 zo hoog als het in 1955 geplaatste monument langs de Kerkewijk. - Fotocollectie: Gemeentearchief Veenendaal

BADHUIS Vakantie stond in die tijd nog in de kinderschoenen. Publiekelijk werd melding gemaakt als je bij een badhuis in Scheveningen arriveerde. Het gezin van de burgemeester wordt ook regelmatig in deze publicaties genoemd. Zo weten we dat zijn vrouw in 1854 het badhuis van Mr. Broodbakker bezocht. Ook Koninklijke gasten uit Duitsland waren van de partij. Op 22 juli 1855 is Veenendaal ternauwernood opgedroogd en komt burgemeester Van der Poll aan in de zeebadinrichting van de heer Maas. Zijn dochter wordt ondergebracht bij winkelier Van Duyne.

In 1861 verkoopt Van de Poll de Calicotfabriek (katoen weefsel) aan zijn zoon Jacob. De familie bezit ondertussen in Veenendaal een fabriekspand met daarin 190 weefgetouwen, een directeurswoning, vijf arbeiderswoningen, een pakhuis, een perceel grond en een herenhuis. Deze Jacob wordt in 1862 een van de vier gemeenteraadsleden in Veenendaal.  

Het echtpaar Van de Poll is in 1862, enkele maanden na elkaar, overleden. Over Hendrik staat in zijn rouwadvertentie dat hij na een langdurige en geduldig gedragen ziekte is overleden. In 1928 werd Van de Poll geëerd met een straatnaam. Bij de aanleg van de Duivenweide is deze straat weer verdwenen.