Veenendaler in het kielzog van de vluchters uit Hitlers bunker

VEENENDAAL Veenendaler Sjoerd J. de Boer is niet alleen leraar Nederlands op het Christelijk Lyceum, hij is ook onderzoeker. Sjoerd verdiept zich al jaren in het Derde Rijk en dan met name alles wat Adolf Hitler en zijn trawanten aan gaat.

door Martin Brink

Onlangs heeft zijn nieuwe onderzoek geresulteerd in een derde publicatie. Die kreeg de titel  ’De Vlucht uit Hitlers bunker’ mee. Ook ditmaal is zijn Nederlandse uitgever Hans van Maar van Just Publishers uit Meppel. Eerder kwam een Engelstalige versie op de markt. 

,,Want dit soort boeken worden doorgaans in het Engels uitgegeven”, zegt Sjoerd de Boer die voor zijn studie vooral op de plek zelf onderzoek doet en rondvraagt. In dit geval was Berlijn zijn werkplek, daar waar de leiders van het Derde Rijk in mei 1945 hun laatste dagen sleten en soms ternauwernood de stad wisten te ontvluchten.

VLUCHTPOGINGEN Het was pikkedonker in Berlijn toen op 1 mei 1945 verschillende groepen volgelingen van Adolf Hitler uit de ruïne van de kanselarij de straat overstaken naar de ingang van een metrostation. Hitler was dood en zij konden eindelijk proberen weg te komen. Er was nog maar één vluchtroute over en die wilden ze gebruiken.

Sjoerd de Boer brengt op een heldere manier de vluchtpogingen in beeld van alle volgelingen van Hitler die de laatste tien dagen bij hem in de bunker waren. Het resulteerde in een boek boek vol spannende verhalen, foto’s en routekaartjes.

CHAOS Hij vertelt: ,,Op oude foto’s kun je zien dat er niet veel over was van de hoofdstad van Duitsland. Het was chaos. Complete huizenblokken lagen in puin, overal konden Sovjetsoldaten opduiken en beschietingen vonden continu plaats. Het laatste stukje van onbezet Berlijn werd steeds kleiner.” 

,,Mijn boek begint op Hitlers verjaardag, tien dagen voor zijn zelfmoord. Het neemt je mee in de keuzes die de leden van deze specifieke groep achterblijvers maakten. Sommigen kozen voor zelfmoord omdat ze niet konden leven met de gedachte dat het voorbij was. Anderen wilden niet sterven in een betonnen bunker en deden er alles voor om weg te komen. In het begin van de periode die ik beschrijf, was het nog mogelijk te ontkomen naar het ‘vrije’ noorden en zuiden van het land. Maar dat werd steeds moeilijker. Van iedereen die het centrum van de stad verliet, heb ik de verhalen gezocht. Daarna ben ik ze nagereisd en heb ik heel veel foto’s gemaakt.”

Het boek speelt zich niet alleen in Berlijn af, hij kwam op de gekste plekken in Duitsland. Sjoerd: ,,Midden in bossen boven Berlijn ligt bijvoorbeeld een enorm bunkercomplex. Opgeblazen en overwoekerd door de natuur, maar zo groot dat de overblijfselen bijna niet op te ruimen zijn. De lastigste plek om te bereiken lag ook in een bos. Ik was op zoek naar een huis waar SS-leider Heinrich Himmler een afspraak had met een vertegenwoordiger van het Joods Wereldcongres.” 

AFGELEGEN VILLA ,,Himmler was verantwoordelijk voor de misdaden in de concentratiekampen, maar hij wilde zijn onderhandelingspositie bij de westerse geallieerden versterken en liet naar aanleiding van dat gesprek 7.000 vrouwen uit concentratiekamp Ravensbrück vrij. Het zou hem weinig helpen, maar die ontmoetingsplek wilde ik wel eens zien. Ik moest drie kwartier over een onverhard pad rijden dat me steeds verder van de bewoonde wereld bracht. M’n telefoon had al geen verbinding meer toen ik uiteindelijk de eenzame overblijfselen van een villa vond. Het voordeel was wel dat ik op die plek ongestoord naar binnen kon om foto’s te maken. Dat vond ik fantastisch om te doen.”

Het boek kwam eerst in het Engels uit en daarna in het Nederlands. Hij zegt daarover: ,,Een Britse uitgever zag op mijn website een verhaal over Hitlers privé-secretaris Martin Bormann. Die wilde ook wegkomen uit het centrum van Berlijn, en kroop daarom met een paar metgezellen door metrotunnels en over spoorwegbruggen. Overal in de stad waren Sovjetsoldaten die alles en iedereen onder vuur namen. Zo’n verhaal wilden ze wel in boekvorm. Dat vond ik nog wat te mager. Ik heb gezegd dat ik dat boek wel wilde maken, maar dan over iedereen die in de bunker was tijdens de laatste tien dagen van Hitlers leven. Dat bleek dan weer een flinke klus. Vooral omdat ik de locaties zelf wilde bezoeken. Nu, vlak na de Engelstalige versie, komt het boek ook uit in Nederland. Boekhandel Van Kooten in Veenendaal heeft ze al in huis. Het kost 22,50 euro.”

’DER UNTERGANG’ Bij de vlucht van de leiders zullen velen denken aan de bekende oorlogsfilm ‘Der Untergang’. Sjoerd: ,,Die film gaat over één van de groepen die na de dood van Hitler vertrok. Maar daarvan waren er meerdere. In mijn boek komen ze allemaal ter sprake. Ze trokken naar een brug over de rivier de Spree, omdat daar nog de enige doorgang was naar het noorden. Daarachter lag het Sovjetleger. Het lukte een groep bij een bierbrouwerij in het noorden van de stad te komen. Maar ook de brouwerij was al omsingeld door de Sovjets. Na lang zoeken wist ik het adres van dat gebouw te vinden. Ik was er een middag mee bezig geweest, maar het bestond nog.” 

,,Toen er een paar dagen later een oud boekje met een getuigenverslag binnenkwam, bleek daar een kaartje in te staan waarop het gebouw was gemarkeerd. Als het eerder was gekomen, had dat me nogal wat werk gescheeld, maar ik wist toen wel helemaal zeker dat ik de juiste locatie had gevonden!”