‘Mister Veenendaal’ Jaap Pilon maakt met Jouw Markt zijn boeken-trilogie compleet

VEENENDAAL ,,Ik kan nooit nee zeggen. Dat ligt niet in mijn aard. Ik pak alles aan. Als ik een vrouw was, was ik dus elk jaar zwanger…” De flamboyante Jaap Pilon heeft ondanks wat vervelende lichamelijke beperkingen, zijn humor niet verloren. Hij blijft het leven van de zonnige kant zien. Mister Veenendaal wordt hij ook wel genoemd, de alleskenner van Veenendaal. Hij staat aan de vooravond van een belangrijke presentatie.

door Martin Brink

Jaap is een man van veel woorden. De spraakwaterval gaat over allerlei relevante en niet-relevante zaken in het oude en huidige Veenendaal. Vooral zijn verhalen ‘entre-nous’ zijn voer voor sappige verhalen, maar natuurlijk niet voor de krant. 

GESCHIEDENIS BLIJVEN VERTELLEN

Jaap is bekend van zijn historische publicaties. Dat begon allemaal met het beschrijven van de geschiedenis van Kasteel Prattenburg in dagblad De Vallei. Dat was in de jaren zeventig. Bij het grote publiek heeft hij vooral naam gemaakt van de plaatjesalbums van supermarkt Jumbo. ,,Onderzoekers kennen die afbeeldingen, maar ik merk hoeveel onbekendheid er nog bestaat onder het grote publiek. Daarom is het belangrijk om dat op een populaire manier te blijven vertellen.”  

(de tekst gaat onder de foto verder)

Uitzicht uit het raam van de Chr. HBS aan Markt 21 met zicht op het oude postkantoor, 1946. - Collectie familie Bax

Als zelfbenoemde Stadsgids leidt hij al zeven jaar groepen rond door het centrum, de Kerkewijk en door jaren vijftig-wijk Franse Gat. Hij schat dat hij al 6500 personen heeft rondgeleid. ,,De belangstelling is eindeloos.”

TRILOGIE COMPLEET

Nu staat hij aan de vooravond van de presentatie van zijn nieuwe boek. Onder de veelzeggende naam Jouw Markt wordt de trilogie compleet gemaakt. Want eerder verschenen Mijn Kerkewijk en Onze Hoofdstraat. De boeken zijn nagenoeg uitverkocht. Het eerste deel verscheen met de tweede druk in 2300 exemplaren, de andere twee werden in 1500 boeken te koop aangeboden in de reguliere boekhandel. Ook de gemeente is een goede afnemer; de boeken worden cadeau gedaan aan personen die een bepaald huwelijksjubileum vieren.

Jaap kan niet stil zitten. ,,Ja, want als ik op de bank plof en niets doe, dan gaat het niet goed met mij. Ik moet iets ondernemen. Dat weet iedereen en daarin vind ik juist rust. In de afgelopen drie jaar heb ik elke dag aan het boek gewerkt. Soms waren het vier regels, de andere keer wat meer.”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Jaap Pilon wijst één van de spraakmakende hoofdstukken aan waarin het eerste huis van de latere Berendans wordt besproken. - Martin Brink

VEEL OVER TE SCHRIJVEN

De 73-jarige oud-wethouder, discussieleider, Stadsgids en wat al niet meer van toepassing is op zijn persoon, presenteert op vrijdag 17 november een standaardwerk over de Markt. ,,Sommigen zeiden: zo’n dik boek over de Markt, is daar dan zoveel over te schrijven? Dan zeg ik: ja, ik heb er zelfs hoofdstukken uit moeten laten!”

Het zijn 63 hoofdstukken en zevenhonderd meest onbekende illustraties. De ‘truc ‘is dat hij niet alleen de Markt behandelt, maar ook in één rechte lijn via de Achterkerkstraat doorgaat naar de Oude Begraafplaats aan het Kostverloren. Als uitgangspunt neemt hij vaak de familie Pilon waarvan vader een bekende huisarts was in Veenendaal. ,,Ik kreeg in 1957 een nieuwe fiets en reed daarmee naar de Markt. Dan beschrijf ik de situatie over het fietsen aldaar.”

PISBAK, GEZEIK EN URINOIR

De hoofdstukken zijn in feite kleine verhaaltjes. Want wie weet nog het plotseling verdwenen kunstwerk uit de jaren negentig dat daar in het midden stond, in de volksmond de Pisbak genoemd omdat cafébezoekers het een uitstekende plek vonden om de blaas te ledigen? En daarover gesproken: er is een apart hoofdstuk over ‘Gezeik over een urinoir’. Jaap: ,,Ja, die heeft er echt gestaan. Dat was tussen 1899 en 1911. Op oude foto’s hebben we ‘m ontdekt. De lage voorziening stond voor de stalhouderij van De Korenbeurs. Stond je naar de Markt toe en kon iedereen je zien… Er was altijd gedoe over. Verschillende partijen wilden hem weg hebben. Het zou vreselijk stonken.”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Sloop oude hotel De Korenbeurs, 1960. - Collectie HVOV

MUZIEKTENT

De Oude Kerk is natuurlijk een rijksmonument dat hij uitvoerig beschrijft. Hij toont ook foto’s van het huidige interieur. ,,Er zijn legio Veenendalers die hier nog nooit binnen zijn geweest. Daarom. Overigens: in 1962 oordeelde Monumentenzorg nog dat de kerk beter kon verdwijnen dan restaureren. De van oorsprong Veenendaalse architect Albert van Essen heeft dat gelukkig weten te voorkomen.” 

Waar hij zich bijzonder over kan opwinden is het lot van de muziektent die in 1898 bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina in gebruik werd genomen. ,,Die was demontabel en werd overal opgeslagen. In 1967 zien we hem op de foto bij het OCB-gebouw. In 1988 duikt hij nog op bij het Bouwdorp. Daarna is hij spoorloos…”

PROSTITUEE CANDY

Uitputtend alles beschrijven kan niet. Jaap kiest voor aansprekende highlights. Bijvoorbeeld die zaterdag de 4e juli 1987 dat christelijk activist en oud-directeur van de Evangelische Omroep Bert Dorenbos naar Veenendaal komt om in zijn ogen verderfelijke lectuur te verbranden. Hij bezoekt een aantal winkels in de Hoofdstraat om deze bladen te kopen. Op de Markt gaat het mis. Prostituee Candy is ingehuurd om hem ‘de borst’ te geven. Zij gooit haar gewichten in de strijd. Voor de ogen van de camera’s kleedt ze zich uit. Het werd nogal een rel. Foto’s bewijzen dat. ,,We laten natuurlijk niet alles zien. We houden het netjes”, zegt Jaap.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Tussen de opgeheven arm van de man links de schrijver van dit verhaal Martin Brink. Rechts prostituee Candy en christelijk activist Bert Dorenbos, 1987. Candy bestempelde de omgeving als ‘Pornografisch besmet gebied’ nadat Dorenbos en zijn kompaan links ruim van tevoren hadden aangekondigd om er ‘verderfelijke lectuur’ te gaan verbranden. - Cord Otting, collectie Gemeentearchief Veenendaal

EXPLOSIE

In januari 1984 schrikt Veenendaal wakker van een explosie in de lege Korenbeurs. Een student scheikunde experimenteert er met chemicaliën. De redactie van het provocerende blad De Veense maakt er een happening van. De dada-beweging zou het pand willen overnemen om er een kunstplaats van te maken. Het wordt landelijk nieuws. De dader is nooit gepakt en de zaak verdwijnt naar de geschiedenisboeken. Overigens zijn de redactieleden nu eerzame en geslaagde burgers, op lokaal en nationaal niveau. Eén werd zelfs wethouder van Veenendaal. Aan hun tijd bij dit veelbesproken blad, waarvan maar negen nummers zijn verschenen, willen ze liever niet meer herinnerd worden. 

Ook nu zijn er gastschrijvers. Omdat het boek over de markt gaat worden ook bekende marktkooplieden belicht. Dat zijn Arie Roelofsen (bloemen), Wim van Maanen, de latere wethouder (groenten en fruit), Ton Smeitink (bloemen), Dick van de Pest (textiel) en Jan van Beek. Oud-burgemeester Ties Elzenga vertelt in een groot verhaal over wat het voor hem betekende om de koninklijke familie in 2012 in Veenendaal te mogen ontvangen. Op het eind van het boek is er een mooie foto-essay over de Markt in de afgelopen honderd jaar.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Notaris J.G. Sandbrink in jachttenue, ca. 1898. - Collectie Sandbrink/Gemeentearchief Veenendaal

OFFICIËLE PRESENTATIE

Op vrijdag 17 november is de officiële presentatie in de Oude Kerk. Burgemeester Kats en Tweede Kamerlid Roelof Bisschop krijgen de eerste exemplaren. Laatstgenoemde schrijft ook het woord vooraf. Jaap Pilon: ,,Meld vooral dat iedereen welkom is. Het is een openbare bijeenkomst. We beginnen om half acht zodat ook marktkooplieden aanwezig kunnen zijn.” 

Jaap geeft een presentatie en er is muziek. Hij zegt tot slot: ,,Er wordt tegen mij gezegd: nu ga je zeker verder met andere straten, de Prins Bernhardlaan bijvoorbeeld. Maar nee, het is genoeg. Ook om meer aandacht te geven aan mijn gezin en ik moet echt denken aan mijn gezondheid.”

Om terug te komen op zijn drukke leven: op woensdag 22 november is hij ook betrokken bij de plaatsing van de eerste dertien struikelstenen in Veenendaal. Die herinneren aan waar Joden hebben gewoond. Ze komen in de Hoofdstraat, Kanaalweg, Prins Bernhardlaan en de Kerkewijk.

Binnenkort start een marktactie waarbij honderd boeken worden weggegeven. Zie hiervoor de advertentie in De Rijnpost van deze week.