Twintig jaar gegeten van Kaps’ zout...

Veenendaal - Hij wordt gezien als de grootste goochelaar aller tijden: Fred Kaps (1926-1980). De magiër won als enige drie keer het WK en reisde de hele wereld over om op te treden in de meest prestigieuze theater- en televisieshows. Kaps stond in programma’s met Wim Kan, The Beatles en The Rolling Stones. Over Kaps is onlangs een boek verschenen.

Ondanks zijn staat van dienst verscheen er in de afgelopen 40 jaar geen volwaardige publicatie over de beroemde artiest die nu wat vergeten lijkt te zijn. Reden voor de Veenendaalse goochelaar Michel van Zeist (27) om op onderzoek uit te gaan.

Oudste dochter

Hij sprak met verschillende vrienden en collega’s van Kaps, die hun verhalen vol enthousiasme deelden. Ook door Barry Schatz-Bongers, ‘de oudste dochter van’, werd Michel met open armen ontvangen.
De familie Bongers verleende haar volledige medewerking en gaf inzage in de persoonlijke archieven van ‘de man die goochelen verhief tot kunst’. Na vier decennia worden zijn grootste geheimen onthuld in ‘Fred Kaps, meestergoochelaar’.

Bram Bongers

Michel van Zeist vertelt: “Al van kinds af aan ben ik gefascineerd door Fred Kaps, artiestennaam van Bram Bongers. Ik heb hem nooit gekend of live zien optreden, want toen hij overleed was ik nog niet geboren.
Mijn belangstelling ontstond door verhalen van vakbroeders die over Fred Kaps spraken alsof hij een soort ‘goochelgod’ was. De bekende illusionist Ger Copper (1953-2020) had het bijvoorbeeld regelmatig over ‘Kaps-clean’.
Die titel dichtte hij toe aan goochelacts die zo geperfectioneerd waren, dat ze grensden aan het volmaakte. Fred Kaps stond dus blijkbaar symbool voor de ultieme truc en een onberispelijk optreden.
Daar wilde ik wel meer over weten, maar veel verder dan een Wikipedia-pagina en wat filmpjes op YouTube kwam ik in eerste instantie niet.’’

Johan Cruijff

Hoe kan het dat informatie over ‘de Johan Cruijff van de goochelkunst’ zo schaars is? Mijn vertrekpunt was goochelkunstenaar Flip Hallema uit Soest. Hij weet ongelooflijk veel over de goochelkunst en de geschiedenis ervan.
‘’Van Flip hoorde ik regelmatig dat hij menig hotel- en kleedkamer met Fred Kaps deelde. In de Eiffeltoren werkten zij een maand lang samen en maakte hij de professionaliteit van Kaps van dichtbij mee.
Hallema inspireerde de goochelkampioen met een zelfbedachte techniek die de flipstick wordt genoemd: Kaps gebruikte een afgeleide methode om met kaarsen te manipuleren tijdens zijn derde WK-act in Luik, 1961.”

Keukentafel

Via de ‘Fred Kaps familypage’ op Facebook kwam ik in contact met Barry Schatz-Bongers en haar familie. Bij de eerste ontmoeting lag hun meterslange keukentafel vol met tientallen plakboeken, goochelattributen en oorkondes. Zelfs een van Kaps’ rokkostuums had de tand des tijds overleefd en werd aan een grondige inspectie onderworpen.
‘Je mag het allemaal gebruiken voor het boek’, zei Barry. De meestergoochelaar maakte indruk met het kleine zoutvaatje waaruit hij uiteindelijk een onuitputtelijke voorraad zout tevoorschijn toverde.
Kaps overleed jong - op 54-jarige leeftijd - en liet zijn familie achter met onder meer kilo’s zout. De familie heeft er nog ruim 20 jaar van gegeten. Inmiddels is de zoutvoorraad op.
Tussen alle spullen zat ook de laatste agenda van Kaps. Daarin zag de schrijver dat hij niet lang voor zijn overlijden een afspraak had met de op dat moment 26-jarige Hans Kazàn. “Toen ik Hans belde, was hij meteen enthousiast om mee te werken aan het boek. De ontmoeting bij Kaps thuis, op de Peltlaan 79 in Utrecht, had destijds grote indruk op hem gemaakt en beschouwt hij als een van de mooiste momenten uit zijn loopbaan als goochelaar.

‘Ka’ afgeleid van Kaps

Hans vertelde tijdens die afspraak dat hij de Ka van zijn artiestennaam Kazàn had afgeleid van Kaps. Dat emotioneerde de drievoudig wereldkampioen. Kazàn vertelde dat hij in één middag met Kaps de essentie van het goochelvak tot zich kreeg.
Hans was bereid om het voorwoord te schrijven en zijn herinneringen te delen. Ook twee andere gezichten van de Nederlandse goochelkunst, Hans Klok en Victor Mids, blikken in het boek terug op de carrière van Fred Kaps en geven hun visie op magie.”
“Kazàn werd, net als Kaps, begeleid door Henk Vermeyden (1908-1988). Deze goochelcoach en -manager was betrokken bij de oprichting van de Nederlandse goochelunie (NMU) en de internationale goochelfederatie (FISM).

Vakblad

In zijn panden aan de Keizersgracht en Kloveniersburgwal in Amsterdam begeleidde hij talloze goochelaars naar de top, waaronder het bekende illusionistenduo Siegfried & Roy dat met witte tijgers furore maakte in Las Vegas. Vermeyden was eigenaar van goochelstudio Triks en hij bracht maandelijks het vakblad Triks uit. In dat blad werd veel over en door Fred Kaps gepubliceerd. Met toestemming van Peter Vogel en Ronald Moray, die de collectie van Vermeyden in bezit hebben, zijn verschillende Triks-publicaties opgenomen in het boek.”

Minimuseum

“De zoektocht naar informatie en beeldmateriaal was een feestje. Toen in kleine kring bekend werd dat ik met dit boek bezig was, werd ik door verschillende mensen benaderd die nog iets relevants wisten of hadden.
Het ene contact leidde tot het andere. Veel documenten uit privécollecties zijn in het boek opgenomen: bladmuziek van pianist Tonny Eyk, foto’s uit de nalatenschap van filmmaker Max Mindlin, en een gedetailleerde weergave van Kaps’ goochelkoffer, die in het bezit is van de Groningse George Tokaya. Het boek is een soort minimuseum geworden.”

Presentatie

‘Fred Kaps, meestergoochelaar’ werd onlangs gepresenteerd tijdens een talkshow van Omroep MAX op NPO 1. Barry Schatz-Bongers en Michel van Zeist waren te gast en Hans Kazàn vertelde via een video vanuit Spanje over de goochellegende. Het boek telt meer dan 250 pagina’s en honderden foto’s.
Aan de publicatie werkten ook de Veenendalers Aris Smit en Kevin Ike mee. Het Fred Kaps-boek is online verkrijgbaar en in de boekhandel.