Molenaar Jan van Eden heeft eindelijk rust: aquarel naar Museum Veenendaal

VEENENDAAL ,,Ik ben blij dat het een goede bestemming heeft.” Truus van Eden kijkt met haar man Gert nog eens goed naar de aquarel die ze zojuist aan de vertegenwoordigers van Museum Veenendaal hebben overhandigd. Het zijn de voorvaderen van Gert die op de aquarel uit de periode 1800-1824 zijn afgebeeld.

door Martin Brink

Woensdagmiddag werd het museum ermee verblijd. Hoewel de naam van de maker er niet op staat wordt het werk toegeschreven aan Jan Gerrit Erkelens, die veel van dit soort aandoenlijke familietafereeltjes maakte. Vele tientallen jaren had de familie Van Eden het waterverfstuk van 33,5 x 44 cm in bezit. Het hoorde ook echt bij de molen, zowel bij de Nieuwe Molen als bij De Vriendschap in Veenendaal. Op beide molens hebben immers Van Edens gedraaid.

MOLENAARSFAMILIE Gert van Eden nam het werk over van zijn vader die op De Vriendschap draaide. Het is dus met recht een molenaarsfamilie. En, heel bijzonder, de verre familie (de man was toen al molenaar) staat op deze aquarel er allemaal op en gezeten rond de tafel. Gert van Eden weet ze met enige moeite op te noemen. Hij wijst zijn ook zijn directe voorvader aan. Zijn zusters Loes en Judith, ook aanwezig bij de overhandiging, helpen mee om ze te identificeren. Het zijn Jan van Eden (1773-1834) en Jannetje Schoonderbeek (1781-1850) die er met hun gezin, bestaande uit vijf kinderen, op te zien zijn. In een officiële beschrijving staat het als volgt: ‘Familie in interieur rond de tafel met tekening van de molen aan de wand rechtsboven’.

(de tekst gaat onder de foto verder) 

Gert van Eden toont de waterverf. Het familiestuk gaat nu naar het museum waar het volgend jaar geëxposeerd wordt. - martin brink

En die tekening is van de molen die de voorganger is van de huidige Nieuwe Molen. Deze standerdmolen stond tot 1910 op deze plek. ,,Mijn vader mocht als veertienjarige meehelpen trekken om ‘m omver te halen”, hoorde Gert van Eden vaak uit zijn mond. De in 1911 gebouwde korenmolen op deze plek kreeg dus de eenvoudige naam Nieuwe Molen. De tekening aan de wand is dus de oudste originele afbeelding van de Oude Molen.

ORANJE En nog een mooi detail: zoontje Gerardus, staand naar rechts voor tafel, houdt een hoed met oranje kokarde in zijn rechterhand, ten teken van de oranjegezindheid. 

Het is zeker geen groot kunstenaar, geen Rembrandt of Van Gogh, die het gezin Van Eden op het papier op een traditionele manier heeft vereeuwigd. Het is echter wel een zeer bijzondere afbeelding. De kunstenaar, waarschijnlijk Jan Gerrit Erkelens dus, was een reizend artiest die overal in de regio dergelijke afbeeldingen maakte.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Het huiselijke tafereel van de hand van Jan Gerrit Erkelens van molenaarsfamilie Van Eden te Veenendaal. - Martin Brink

MAIRE CORNELIS SLOK Bekend is bijna eenzelfde tafereel uit die tijd van Cornelis Slok en zijn gezinsleden. In oktober 1995 schreef de Rijnpost daar al uitgebreid over. Slok was ooit maire (burgemeester) en onderschout van Gelders Veenendaal, in de korte periode dat dit deel van Veenendaal een zelfstandige gemeente was. 

Waar deze pastel is gebleven, is een raadsel. Dat het in particuliere handen is, lijkt wel duidelijk, vermoedelijk zelfs in de gemeente Ede. Bij het museum zou men dat graag willen weten, alleen maar om een mooi vergelijk met deze afbeelding te kunnen maken.

Dit tafereel is overigens niet onbekend. Onderzoeker en oud-directeur van het Iconografisch Bureau in Den Haag, Renswoudenaar Egbert Wolleswinkel, kwam twintig jaar geleden al langs bij de familie Van Eden. Hij maakte foto’s en beschreef de tekening. Hij maakte ook een publicatie van de vermoedelijke kunstenaar en diens tijdgenoten als reizende portretmakers.

Truus van Eden laat weten dat ze dit werk ooit bij een tante hadden opgehaald. Die deed wat aan familieonderzoek en verzamelde veel daarin. Bij haar overlijden bleek niets daarvan meer te vinden en waren Gert en Truus allang blij dat ze dit hadden kunnen redden.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Notaris Koen van den Berg van Olenz Notarissen te Veenendaal leest de akte voor. - Martin Brink

GOEDE BESTEMMING Zelf hebben ze geen kinderen en in mannelijke lijn zijn er geen Van Edens meer (,,Ja, ver in het buitenland, maar dit hoort in Veenendaal thuis”) en dus werd besloten om er een goede bestemming voor te vinden. Lang geleden was al besloten om het naar het museum te brengen maar verhuizing van het molenaarshuis aan de Nieuweweg naar een appartement aan de Lauta van Aysmaflat aan de Kerkewijk versnelde dat. Via bemiddeling van Hennie Henzen van de vereniging Oud Veenendaal kwam de tekening naar het museum. De overhandiging gebeurde woensdagmiddag op een zeer formele wijze, de eerste keer dat het op die manier plaatsvond.

GEMEENTE EN PROVINCIE Notaris Koen van den Berg van Olenz Notarissen nam met de schenkers de formaliteiten door waarna de handtekeningen (keurig met verschillende pennen!) werden gezet. In het contract staat niet alleen dat het nu officieel is overgedragen aan het museum, maar ook de clausule dat indien het museum niet meer mocht bestaan, het wordt overgedragen aan de gemeente of aan de provincie. ,,Nu ligt het veilig”, zegt Gert van Eden. Het is een ware opluchting. In het appartement aan de Kerkewijk had de afbeelding toch maar een plek die geen recht deed aan het belang. Een belang om het echt aan iedereen te laten zien, als onderdeel van de geschiedenis van Veenendaal.

Dat weet conservator Natalie Kriek van het museum maar al te goed. Ze beloofde ter plekke om volgend jaar een vitrine in te richten met spullen die te maken hebben met de molens in Veenendaal.

Museumvoorzitter Theo van Hardeveld wijst het schilderij aan de muur aan. - Martin Brink