Veenendaal centraal in expo bezoekerscentrum

VEENENDAAL ,,De belangstelling voor de Grebbelinie wordt steeds groter. We krijgen wekelijks verzoeken voor informatie. Daar gaan we op in, maar wel met de voorwaarde dat de vrager zelf ook actief zoekt.” Dat zegt Bert Rietberg, beheerder van het bezoekerscentrum Grebbelinie. Hij is bezig met het inrichten van een thema-expositie over Veenendaal in de mobilisatie en meidagen.

Zojuist heeft hij weer nieuw materiaal ontvangen, onder meer een zeer bijzonder herinneringsalbum met foto’s en documenten van majoor C.G. Knol, één van de commandanten van het 10e Regiment Infanterie. Dit regiment moest het vak Veenendaal/De Klomp verdedigen.

Bert bladert voorzichtig door het historische egodocument en laat zich bij elke bladzijde iets vertellen. Hij raakt verrukt over veel zaken. Zo zit er een tekening in van het schootsveld rond de oude katholieke kerk aan de Nieuweweg-noord. Maar ook foto’s van de bouw van stelling De Fosse, in de omgeving van de Munnikenweg. 

KEES STIP

Bijzonder zijn eveneens twee foto’s waarop verbindingsofficier Kees Stip uit Veenendaal staat, toen als luitenant onder de wapenen en later vooral bekend als puntdichter. Samen met dokter J. Engel was hij de enige Veenendaler die in hun woonplaats waren gemobiliseerd. Het zijn ook de enige foto’s waarop we Stip als gemobiliseerde zien. Was het wel en wee in de Grebbelinie tot aan de jaren tachtig vrijwel verstomd, nu is er een grote belangstelling voor.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Kees Stip, de bekende Veenendaalse puntdichter, in het midden bij een bezoek aan de werkzaamheden rond De Fosse. - Martin Brink

Oud-strijders leven niet meer, op wellicht een enkele 101-plusser na dan, en dus resten nog de verhalen uit de tweede en derde hand, opgeschreven getuigenissen en gevechtsrapportages. Er komen veel families langs - zelfs uit het buitenland - om spullen over te dragen. Zo kwamen er nabestaanden om een foto en andere gegevens van de 27-jarige Tinus van Ommeren over te dragen. De tamboer sneuvelde op 14 mei 1940 tussen de Cuneraweg en de Oude Veensegrindweg in Rhenen.

VESTINGSTAD

Bert wijst op een bijzondere samengestelde foto uit het voorjaar van 1940 en gemaakt door de militaire luchtvaartafdeling die het gebied fotografisch in kaart moest brengen. Het gehele gebied van het Fort aan de Buursteeg tot aan De Punt (de kazemat aan de Valleistraat) staat er op. ,,Veenendaal heeft nooit iets met het leger gehad maar door deze foto kun je zien dat de plaats opeens een vestingstad werd. We zien waar de stellingen lagen en de inundaties. Het is echt een heel bijzondere foto. Alle huizen zijn ook duidelijk te zien. Bezoekers zien er veel herkenbare dingen op.”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Bert wijst op het bijschrift van een foto van de inundatie aan de Kerkewijk. - Martin Brink

In het bezoekerscentrum wordt het verhaal van de linie verteld van zuid naar noord, van Rhenen naar Amersfoort, via grote panelen. Daarop staan in een nutshell de highlights van de mobilisatie en meidagen in verschillende plaatsen. Zoals bijvoorbeeld de verwoestingen in Rhenen, Renswoude en Scherpenzeel. ,,Er is maar vier dagen strijd geleverd maar door deze panelen zien de mensen wat voor impact het op de omgeving heeft gehad. Daar zijn ze vaak verbaasd over.” Edenaar Bert Rietberg praat honderd-uit over de linie die hij zich helemaal eigen heeft gemaakt en alles daarover onderzoekt. Dat deed hij al toen hij nog leerkracht was op basisschool De Schakel in Veenendaal.

Het bezorgde hem de geuzennaam ‘Mister Grebbelinie’. Hij was ook de man die aan de basis stond van de hernieuwde belangstelling van het Fort aan de Buursteeg, op de grens van Veenendaal en Renswoude maar ook van de Grebbelinie die van Rhenen tot aan Amersfoort ligt. Wat daartussen zit (met een uitstapje naar het verlengde ervan in de Betuwe), daarover wil hij alles weten.

BUURTLAAN-OOST

,,In 2021 hebben we Renswoude in de thema- expositie centraal gesteld. In 2022 deden we dat met Rhenen. Dit jaar is Veenendaal de beurt.” De ruimte dicht bij de entree is nu helemaal ingericht op Veenendaal. Tot en met eind dit jaar kunnen bezoekers kennismaken met veel onbekend materiaal. ,,Kijk, dit kregen we net binnen: een wederopbouwsteen van een huis aan de Buurtlaan-Oost. Dit huis is afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe wijk. Wij vroegen of we hem mochten hebben. Ik ben er net nog wezen kijken. Het hele gebied is een en al drassigheid, net als in de tijd toen het geïnundeerd was.”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Het huis aan de Buurtlaan-Oost dat plaats maakte voor de komst van een nieuwe woonwijk, kort voor de sloop. Het steentje ten teken dat dit een wederopbouwpand was, verhuisde naar het bezoekerscentrum. Het zat in de muur rechtsonder. - Martin Brink

Rietberg benadrukt dat het Fort een bezoekerscentrum is met een museale functie. ,,Het is zeker niet ons streven om allerlei helmen in verschillende soorten of geweren neer te leggen. Juist in het kleine zit het verhaal. Je kunt een enkel ding neerleggen om het verhaal erachter te vertellen.” Als voorbeeld toont hij een Duitse helm die flink is gedeukt. Die kwam bij werkzaamheden uit de grond aan de Dijkstraat. Helaas heeft de klep van de graafmachine er wel zijn sporen op achtergelaten.

KAPITEIN SLUIS

Ook worden goederen van kapitein Dirk Sluis uit de vaste collectie naar de entree gehaald, daar waar de goederen over Veenendaal te zien zijn. Sluis was de hoogste officier van 10RI die sneuvelde.

Dat gebeurde tegenover het oude Julianaziekenhuis aan de Cuneraweg waar hij met zijn groep de terugtocht van het regiment moest dekken. Sluis ligt op het ereveld op de Grebbeberg. Vorig jaar kwam de burgemeester van Harlingen nog langs om kennis over hem te nemen. Sluis was politie-inspecteur in deze stad. Een dertien minuten durende impressie over de mobilisatie in Veenendaal, completeert het geheel.

Het verhaal over de Grebbelinie overdragen aan bezoeken, aan groepen en vooral ook aan scholieren. Voor Rietberg is dat een niet aflatende missie. ,,Ons streven is dat elke scholier minstens twee keer kennis heeft gemaakt met de Grebbelinie. We werken daarin ook samen met de stichting Grebbelinie in het Vizier in Woudenberg. Vorig jaar ontvingen we zevenhonderd leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Bert Rietberg bekijkt het net afgegeven foto-album. - Martin Brink

De afspraken met Het Perron in Veenendaal en Pallas Athene in Ede staan al in de agenda. Dit jaar denken we dat er over de duizend leerlingen komen. In 2022 hadden we in totaal over de tienduizend bezoekers. Dat aantal hebben we niet eerder gehaald.”

MUSEUMWINKEL

De Stichting Grebbelinie, sterk gelieerd aan het Fort, geeft ook een eigen magazine uit. Daarin staat veel informatie die bezoekers aandragen, maar ook foto’s en vooral achtergronden van de Grebbelinie anno nu en de restanten ervan.

,,De uitgaven kunnen we volhouden dankzij donateurs. Het kan er net uit”, zegt Rietberg die in belangrijke mate het blad coördineert. Uiteraard zijn de uitgaven te koop in het bezoekerscentrum, maar verder wordt het, buiten de donateurs om, niet verspreid. Hij heeft de tip ter harte genomen om dit aansprekende en nog vrij onbekende blad ook te koop te leggen in de Museumwinkel van de Cultuurfabriek. Hij gaat het overleggen.

De bijzondere kaart, samengesteld uit overzichtsfoto’s die het gebied tussen het Fort aan de Buursteeg en De Punt laten zien. - Martin Brink