Extra debat over fraudescorekaart DPS-Matrix

VEENENDAAL Burgemeester Kats had alle raadsleden eigenlijk al een goede vakantie toegewenst, maar kon ze maandag toch weer bijeenroepen om hen voor te zitten. Lokaal Veenendaal had samen met de SP, GroenLinks, PvdA, D66 en het CDA een extra raadsvergadering aangevraagd over de fraudescorekaart DPS-Matrix, waarmee werd ingeschat hoe groot het risico is dat een aanvrager of gebruiker fraudeert. 

door Arjan van den Berg

Volgens berichten in de media zou er sprake zijn van profilering op basis van criteria als nationaliteit, autochtoon/ allochtoon en het al dan niet bewonen van een woonwagen. Dat werd al snel van tafel geveegd, maar ook het controleren op basis van wel gebruikte criteria als geslacht, opleiding, leeftijd en arbeidssituatie ging die partijen te ver. Alleen het verleden met een fraudegeschiedenis en fout gedrag zou een criterium mogen zijn volgens hen. 

FRAUDE Wethouder Stroobosscher legde uit dat het systeem niet bepalend, maar beslis ondersteunend was en juist gebaseerd was op praktijkstudies, waarbij een combinatie van die factoren op een hoger risico kon duiden. Daarnaast werd er gekeken naar signalen van bijvoorbeeld de belastingdienst en het UWV. Maar ook na een rapport van de matrix was er nog een professionele medewerker die elke bijstandsaanvraag controleerde. Pas na door bijvoorbeeld het bekijken van bankgegevens, het opvragen van arbeidscontracten en huisbezoeken gebleken fraude werd de bijstand geweigerd of ingetrokken, waarna nog bezwaar kon worden gemaakt. Iedereen controleren zou veel extra mankracht en geld kosten – geld dat anders naar de bijstand zou kunnen gaan.

PARTICIPATIEWET De Participatiewet verplicht elke gemeente ook om op fraude te controleren. De raad was het daar wel mee eens, maar niet of daar dan per se een systeem of erger nog: een algoritme voor moest worden gebruikt. GroenLinks overwoog al eerder een motie in te dienen over een algoritmesysteem, waarop dan tenminste werd bijgehouden op basis van welke criteria systemen met een uitslag komen.

Dat Veenendaal nu gestopt is met het gebruiken van de fraudekaart is omdat de gebruikte criteria en de weging ervan niet meer worden gevalideerd. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten had in 2020 al een advies gegeven om de matrix niet meer te gebruiken, maar dat telefoontje heeft de gemeente nooit gehad. Wel zijn een paar criteria aangepast. Momenteel kijkt minister Carola Schouten opnieuw naar de Participatiewet. De wethouder was erg benieuwd naar die ontwikkelingen en wilde graag met de cliëntenraden, buurtgemeenten Rhenen en Renswoude en de raad nadenken hoe fraudebestrijding het best kan worden aangepakt en kijken hoe andere gemeenten dat doen. 

GEEN WANTROUWEN Volgens het college heeft niemand door het gebruik van de matrix onterecht geen uitkering gekregen. Van toegeven dat er een fout was gemaakt, zoals onder meer Lokaal Veenendaal en D66 hadden willen zien, was volgens de wethouder dan ook geen sprake. Er was geen enkele wet overtreden, er was niemand gedupeerd en het mooie was juist dat 95 procent van de bevolking een laag risico om te frauderen werd toegedicht en zodoende niet of nauwelijks werd gecontroleerd. Van wantrouwen tegenover de inwoners was dan ook geen sprake. 

De partijen die de vergadering hadden aangevraagd, waren dan ook grotendeels teleurgesteld in het ‘gebrek aan zelfreflectie’ van het college en vonden het bepaald geen voorbeeld van de nieuwe bestuursstijl en het nemen van de daarbij behorende verantwoordelijkheid. Vooral het CDA verweet het college de menselijke maat uit het oog te verliezen.

De SP kwam nog met een motie om alle mensen met een uitkering standaard te controleren volgens de laagste risicocategorie en alleen strenger te controleren als hun gedrag daar reden toe gaf. Behalve de mede indienende partijen PvdA en GroenLinks stemde de rest van de raad tegen, in afwachting van de komende ontwikkelingen.