Eerbetoon aan oud-Elsterse Anna Pannekoek

Door Martin Brink

Elst - Het Utrechtse dorp Elst is met een inhaalslag voor wat betreft publicaties bezig. In de laatste vier jaar zijn er verschillende nieuwe uitgaven gekomen waarin het dorp centraal staat. Begin maart is een nieuwe loot aan de (boeken)stam gevoegd. Hierin staat de mislukte kolonisatie in Suriname centraal.

Het was dominee Arend van den Brandhof die in 1845, na toestemming van de regering, met zo’n ruim 380 mensen uit Elst en omgeving naar Suriname vertrok. Zijn streven om daar bij de verlaten militaire post Groningen aan de Saramacca-rivier een landbouwkolonie te stichten, klonk zo veelbelovend en opzienbarend dat er ook belangstelling bestond uit Veenendaal en Renswoude. In eerstgenoemde gemeente was het onder meer de familie Van Ravenswaaij die de oversteek waagde. Ze kwamen allemaal van een koude kermis thuis. De kolonisatie mislukte, vooral door de barre omstandigheden om het dorp van de grond te krijgen en het land te bewerken. In 1853 viel het doek.

Eerste roman

Over deze kolonisatie zijn de afgelopen decennia veel studies verschenen. Begin maart verscheen bij uitgeverij KokBoekencentrum het boek ‘Papieren paradijs’ van de Houtense journalist Marlies Medema. Zij schreef er de eerste roman over met als centraal persoon Anna Sophia Pannekoek (1799-1845), de vrouw van dominee Van den Brandhof. Ze was een dochter van een papierfabrikant uit Heelsum. Als Arend een beroeping aanneemt als predikant in de dorpskerk van Elst, is dat een voorbode van twintig relatief rustige jaren. In Elst, een dorp waar tabaksteelt voor veel inwoners een belangrijke bron van inkomsten is, zwaait ze de scepter over de pastorie, die uitzicht biedt over de Nederrijn.

Reis naar Suriname

En over haar kinderen Aartje, Evert, Johanna (Hansje), Henriëtte (Jetje), Nicolaas, Arend, Geertje en Antje.
Auteur Marlies Medema is werkzaam bij het blad Eva van de EO. Ze vertelt: ‘’Tijdens een reis naar Suriname voor mijn werk liep ik tegen het verhaal van de boeroes aan. Het leek me mooi om een roman te wijden aan de vrouw naar wie in het Surinaamse Groningen een straat vernoemd is. En die tevens de twijfelachtige eer had om als enige een grafsteen te krijgen.’’
Anna wil eigenlijk niet naar de west. Maar toch drijven de ambities van haar man haar in 1845 de oceaan over. Hij gelooft dat het leven daar beter is dan in Nederland, dat dan zo goed als failliet is. In Suriname wil hij een plantage stichten, waar boeren op een eerlijke manier producten kunnen verbouwen voor de rest van de bevolking. Maar het land van belofte blijkt een onherbergzame jungle. Hoe moet Anna hier een goed leven opbouwen voor haar gezin en zichzelf?

Contact

Marlies Medema veel contact gehad met mensen die zich verdiept hebben in de geschiedenis van de groep kolonisten waarvan de nazaten boeroes worden genoemd. Onder meer met auteur Karin Sitalsing, Martin Loor uit Suriname, met Nees van den Oosterkamp uit Elst en andere leden van historische verenigingen in Heelsum (waar Anna Sophia Pannekoek is opgegroeid) en Schalkwijk (waar Arend en Anna hebben gewoond). Genoemde Loor zal ongetwijfeld familie zijn van wijlen André Loor, dé kenner rond dit onderwerp.
Loor, zelf een boeroe, kwam midden jaren negentig naar Nederland om aandacht te vragen voor de bevolkingsminderheid. Daarmee ging hij terug naar het begin in Elst. In deze krant werd door de schrijver van dit verhaal ook een interview met hem weergegeven.
‘Papieren paradijs’ telt 400 bladzijden, kost 21.99 euro en is in elke boekwinkel verkrijgbaar, ISBN : 9789029730679.