Veenendaals mozaïek gered: Just vindt straks eindelijk zijn rust ...

Veenendaal - Het grote mozaïek van kunstenaar Justus Tjalling Halbertsma krijgt een plek in het centrum van Veenendaal. Het oudste kunstwerk van Veenendaal, waarin het ontstaan en de ontwikkeling van de plaats via ambachten en gebouwen tot uitdrukking wordt gebracht, wordt opgebouwd in en buiten gebouw Denim in plan Brouwerspoort. Dat gebeurt in het voorjaar van 2022, tegelijk wanneer dit pand in aanbouw is. Bouwtechnisch is dat het beste. 

Door Martin Brink

Dit pand bevindt zich straks ter hoogte van de entree van de Corridor/AH. Het moet nog tijdens de bouw worden ingepast in het project. Dat wordt zeker geen gemakkelijke taak. Het uit 1964 daterende mozaïek, bestaande uit verschillende soorten natuursteen, ligt namelijk in niet minder dan 1085 stukjes opgeslagen. Het sierde de oostkant van de oude LTS, later het CSV, aan de Industrielaan. Met de herplaatsing ervan zijn dan in feite alle onderdelen van de LTS bewaard gebleven.

Lange zoektocht

Het was een behoorlijk lange zoektocht naar een goede locatie voor het kunstwerk. Het opbouwen, zowel binnen als buiten (!) het pand, wordt nog een titanenklus. Het kunstwerk heeft namelijk een omvang van 6 bij 13 meter. Het advies is om het ergens rustig en zonder al te veel bekijks samen te stellen, alvorens het geplaatst wordt. Het leegstaande pand van de oude Ritmeesterfabriek zou daar een prima optie voor zijn.
Het mozaïek, met als titel ‘De Dynamiek van Veenendaal’, werd op 8 december 1964 onthuld ter gelegenheid van de opening van de Chr. LTS ‘Talmaschool’. Het pand dreigde, nadat het haar onderwijsbestemming had verloren, afgebroken te worden. Onder druk van de politiek werd er toch een nieuwe bestemming voor gevonden. Het werden appartementen bedoeld voor starters, zowel in de verhuur (bij Patrimonium woonservice) als koopwoningen. Dat alles onder de naam De Reünie. Voormalige schoolklassen werden soms in drie stukken verdeeld.

Onbeschermd

Het werd een bijzonder project, daar was iedereen het over eens. Maar de aansprekende onderdelen, wat doen we daar mee? Het beeld ‘De sociale strijd’ van de Oosterbeekse kunstenaar Marius van Beek, dat in 1964 op het voorplein werd onthuld, verhuisde mee naar nieuwbouw aan de Sportlaan toen de CSV/Het Perron hier naar toe verhuisde. Daar kreeg het een plekje in een uithoek.
Het grote mozaïek bleef onbeschermd achter. Niemand wilde het hebben. CSV/Het Perron zegde toe te gaan zoeken naar een geschikte plek maar die werd nooit gevonden.

Afmeting struikelblok

Ook de gemeente had nergens plaats. De afmetingen bleken een te groot struikelblok. En laten staan op dezelfde plek, dat was voor de ontwikkelaar van De Reünie geen optie. Verplaatsing naar de straatkant, daar maakte de gemeente weer bezwaar tegen: het leidt teveel af. En dus restte afwachten.
In het voorjaar van 2015 leek het roemloos onder te gaan. De muur met het mozaïek kwam solitair te staan en weghalen werd daarmee urgent en direct gewenst. Een aantal partijen kwam direct in actie. De vereniging Oud Veenendaal maakte zich er druk om en ook het StadsLab Veenendaal ging zich ermee bemoeien. Johan Huibers was als oprichter van het StadsLab Veenendaal er zeer nauw bij betrokken.
Hij laat weten: ‘’De mozaïekstukken van ‘De Dynamiek van Veenendaal‘ zijn destijds zorgvuldig door ons bureau in tekening gebracht en gecodeerd. De natuurstenen deelfragmenten zijn vervolgens bij Buddingh Natuursteen opgeslagen.’’ Er werd een Utrechtse steenhouwer ingehuurd die in april 2015 onder veel gemopper de mozaïekdelen er uit bikte. Daarbij kwamen niet alle onderdelen ongeschonden uit de werkzaamheden, zo constateerde de schrijver van dit verhaal.

Vergeten

Opbouw leek er na al die jaren niet meer van te komen; het kunstwerk raakte vergeten. Andere kunstwerken vroegen de aandacht. Denk maar aan de veelbesproken Fontein, zoals in de volksmond de ‘badkuip’ van Hedda Willem Buijs naast Theater Lampegiet werd genoemd.
Totdat in contacten de Veenendaalse vastgoedontwikkelaar Ingenious Tomorrow er een plek voor wist: het nog te bouwen pand Denim in het plan Brouwerspoort. De kunstwand komt voor een deel binnen (in de centrale hal) maar ook buiten aan de terraszijde.
Het tien jaar geleden opgerichte Ingenious Tomorrow wil de samenleving wat nalaten door te investeren in het herstellen, behouden en beheren van monumentale- en historische gebouwen, cultureel erfgoed en kunstobjecten in de openbare ruimte. Zo is men betrokken bij de nieuwe functie van Molen De Vriendschap aan de Nieuweweg, wordt op de plek van Speksnijder Mode aan de Prins Bernhardlaan appartementen gerealiseerd, redde men het kunstwerk op de plek van de voormalige ITO-school aan het Boompjesgoed en wordt met Reinaerde een woonhofje bij het voormalige kerkje aan de Zandstraat ontwikkeld.

Veelzijdig

Kunstenaar Just Halbertsma was van vele markten thuis. Hij staat te boek als monumentaal kunstenaar, wandschilder, schilder, tekenaar, beeldhouwer, keramist en vervaardiger van mozaïek. In die hoedanigheid maakte de dan 41-jarige Amersfoortse kunstenaar in 1964 in opdracht van het schoolbestuur, een wandmozaïek voor de LTS aan de Industrielaan. Dat pand heeft haar onderwijsfunctie al lang verloren. Sinds 2015 heet het De Reünie en is het een appartementengebouw, in huur en koop. Het zijn vooral (populaire) starterswoningen.

Geschiedenis Veenendaal

Het grote wandmozaïek verbeeldt de geschiedenis van Veenendaal, te beginnen met de ijstijd, tot aan ongeveer 1900. Bepaalde gebouwen zijn zeer herkenbaar, zoals bijvoorbeeld de Oude Kerk. Ook de watersnood van 1855 is duidelijk te zien. De kunstenaar kreeg bij het ontwerp hulp van Adriaan P. de Kleuver, toen een van de weinigen die zich met de historie van Veenendaal bezighield. Buddingh Natuursteen maakte de onderdelen in eigen werkplaats. Medewerker Dirk Meerveld uit ‘t Achterkerk had een groot kleurgevoel en mocht de tegels via een kunststof mal uitzagen. Dat alles en nog veel meer staat opgetekend in het boek ‘De Reünie. Van leren naar wonen’ uit 2015. Johan Huibers is opgetogen: ‘’Zo wordt na een jarenlange zoektocht naar een locatie, ook gezien de afmetingen, het kunstwerk aan de samenleving ‘teruggegeven’.’’ ‘En daarmee krijgt Just eindelijk zijn rust. Na jaren van zoeken ...

Marius van Beek

Met het deels bronzen beeld ‘De Sociale Strijd’ van Marius van Beek ging het een stuk vlotter. Dit beeld bestaat uit een vrouw en twee mannen met geheven armen en gebalde vuisten en een vlag. Een krachtig beeld dat de strijd van de christelijke sociaal voorman en dominee Syb Talma verbeeldt. Na een bliksemactie door de auteur van dit verhaal, in samenwerking met oud-schooldirecteur Bernhard Bouman en Patrimoniumdirecteur Piet de Vrije, werd dit beeld in 2015 weer op bijna haar oorspronkelijke plek gezet. Het staat er mooi langs de Industrielaan. Automobilisten die voor de verkeerslichten moeten wachten zullen er zeker even naar kijken. Het beeld is gericht naar de straat, op het kantoor van woningcorporatie Patrimonium. Hoe symbolisch kan het zijn. Alleen: een fikse opknapbeurt zou niet verkeerd zijn... Bernhard Bouman laat in een korte reactie weten blij te zijn met de gang van zaken. ‘’Ik ben ontzettend benieuwd hoe dat er uit gaat zien daar.’’