60 jaar Rijnpost: Waar schreef de krant over in de eerste jaargangen?

VEENENDAAL Her en der zullen nog zeker oude Rijnposten slingeren, maar voor een complete set moet men echt naar het gemeentearchief. Maar compleet? Het eerste nummer van 8 april 1964 ontbreekt in ieder geval. De serie begint op 16 april, een donderdag, jarenlang de dag van verschijning. De kranten staan niet digitaal. Een geïnteresseerde moet dus in de fysieke kranten gaan bladeren en de tijd nemen, in de hoop iets te vinden. Een klus, dat wel, maar vaak loont het.

door Martin Brink

Tijdens het doorworstelen van de nummers komt men onvermoed heel wat lezenswaardigs tegen. Het is net als die serie ‘Pak maar een doos’ in een historisch blad. En dan maar hopen wat voor bijzonders er (publicitair) in zit.

Dit artikel is gepubliceerd in de jubileumbijlage ter ere van het 60-jarig jubileum van De Rijnpost. Klik hier om de hele jubileumbijlage te lezen.

Dat de kranten niet zijn gedigitaliseerd is, is wel een nadeel voor geschiedschrijvers. Wie tegenwoordig onderzoek doet, wil snel op trefwoorden kunnen zoeken, het liefst digitaal. Zomaar bladeren, met het vermoeden dat er in een bepaald jaar of maand wel iets te vinden is, dat kost voor de huidige digitaal verwende onderzoeker vaak (te)veel tijd. Het is zogezegd een crime en geduldwerk. Vooral ook omdat die nummers op het broadsheet-formaat zijn. Dat is dubbel zo groot als het huidige tabloid.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Een van de eerste edities van De Rijnpost in 1964. - DeRijnpost.nl

Het digitaliseren van de krant, maar dat geldt ook voor andere dagelijkse of wekelijkse uitgaven, is wel een grote wens van de archivaris. Zo kan het breekbare krantenpapier niet beschadigen en kan iedereen rustig thuis op zijn of haar tijd achter de computer aan de gang gaan.

Wat digitaliseren tegenhoudt zijn de hoge kosten die daarmee gemoeid zijn. En dus stoppen de archiefmedewerkers tot op de dag van vandaag de verse krant elke woensdag fysiek in een archiefdoos. Zo simpel gaat het. Daar is weinig spannends aan.

(de tekst gaat onder de foto verder)

VEELZIJDIG

Maar wat stond er zoal in de eerste twee jaargangen? Het aanbod blijkt verrassend veelzijdig, met interviews en verhalen uit Veenendaal en de wijde regio, politiek en landelijke achtergrondverhalen die weer zijn overgenomen van de dagbladen binnen het concern waar De Rijnpost onder viel. Veenendaal krijgt dus in 1964 een volwassen krant, elke donderdag zomaar gratis in de bus, in die jaren wisselend tussen de acht en veertien pagina’s. Qua advertenties en redactie zijn er nogal wat doorplaatsingen uit Ede, Wageningen en Rhenen. Dat is niet vreemd.

In Ede is in 1963 vanuit het niets de Edese Post gestart. Wegener’s Couranten Concern in Apeldoorn wilde de vleugels uitslaan en zocht (advertentionele) uitbreiding naar het Vallei- en Rivierengebied, van oudsher een gebied waar het ‘geld gemaakt werd’. De gok pakte goed uit, vooral omdat er later een samenwerking kon worden aangegaan met de firma Ponsen & Looijen die de Veluwepost (Wageningen en Renkum) en de Rhenense Courant (Rhenen en de Betuwe) uitgaf. Het is logisch dat er in die begintijd veel verhalen werden doorgeplaatst.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Wat stond er op de voorpagina van het eerste beschikbare nummer, donderdag 16 april 1964? De opening van de pagina is in ieder geval iets uit Veenendaal: een journalistiek verhaal over het opknappen van de straten in de Oranjewijk. Een in onbruik geraakte naam voor de Prins Bernhardlaan, Emmalaan, Prinsesselaan en Koninginnelaan. Dit van oorsprong Gelderse deel van Veenendaal was, aldus het verhaal, vele jaren het stiefkind geweest maar wordt nu aangepakt. De straten worden breder en krijgen goede trottoirs.

Er is dan al een column maar die is helemaal Wagenings. Dat was lange tijd zo. Onder de naam Knaster werd over hete hangijzers in het Wageningse geschreven.

BIMBAM

Pas op 22 juli 1965 komt er een ‘eigen’ column onder de naam Bimbam. Die werd gemaakt door de jonge Jan Beijer die in Veenendaal opgroeide en in die tijd aan de Nieuweweg woonde. Bimbam kwam weer van ‘Bim bam beieren’, een oud kinderliedje. In de column wordt wekelijks een Veenendaals onderwerp behandeld. Jan zou carrière maken. Hij verhuisde naar verschillende dagbladen, waaronder de Tielse Courant (ook van Wegener). Hij sloot zijn loopbaan af als hoofd van de gemeentelijke voorlichting in Tiel. Op zijn 80ste is hij tegenwoordig nog steeds columnist voor het stedelijke huis-aan-huisblad. Op de voorpagina staan verder verhalen uit Wageningen, Renkum en Rhenen (over een graver die de kabel van de brandsirene raakte waardoor die afging). In dit nummer verder de kerkdiensten, het programma van de bioscoop in Wageningen, schoolkinderen in Rhenen die verkeersexamen deden, maar ook het afscheid van huisarts Engel in Veenendaal. Honderden kwamen hem de hand drukken, aldus de krant. Engel speelde tijdens de mobilisatie 1939/1940 als kapitein-arts in Veenendaal nog een belangrijke rol.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Het verspreidingsgebied van de krant is in die eerste tijd nog uitzonderlijk groot: Wageningen, Renkum, Heelsum, Rhenen, Leersum, Amerongen, Elst, Achterberg, Opheusden, Zetten, Hemmen, Renswoude, Overberg, Scherpenzeel, Veenendaal, Heteren en Randwijk. De oplage is 25.500. In combinatie met de Edese Post 43.000. Pas als de Veluwepost voor het grootste deel in handen komt van uitgeverij Wegener wordt de verspreiding aangepast.

MEDEWERKERS

Wie waren er verantwoordelijk voor de berichtgeving? Al bladerend kom je verschillende namen tegen. Het aanname-adres voor advertenties en redactie is bij Jan van Hardeveld aan het begin van de Zandstraat. Hij en zijn vrouw Corrie maakten de komst van de Rijnpost in Veenendaal mogelijk. Jan heeft een ontwerpbureau en feestwinkel. Daar kan ‘de krant’ ook nog wel bij. In die eerste jaren zorgt hij ook voor een hilarische cartoon waarin hij het plaatselijke nieuws op de hak neemt. Achterin de zaak zit Aafke Hoekstra voor het verwerken van de redactionele stukken. Zij kwam van het grote Vada drukkerij- en uitgeverijconcern in Wageningen. Zij zal overigens hier niet lang werkzaam zijn geweest want Jan Beijer van de Nieuweweg staat te boek als de eerste echte verslaggever van de Rijnpost. Jo van de Nadort woonde aan de Rembrandtlaan en wordt genoemd als correspondent. Deze gemeenteambtenaar werkte overigens voor meerdere kranten. Toen kon dat nog. Ook sport is al snel onderdeel van de redactieformule waarbij naast wedstrijdvooruitblikken en -verslagen wekelijks een sporter aan het woord wordt gelaten (‘De schijnwerper op…’).

(de tekst gaat onder de foto verder)

De jonge verslaggever Bert van Kooten van de Savornin Lohmanstraat is de man van de sport. Enkele jaren later stapt hij over naar De Vallei die dan in handen komt van uitgeverij Wegener. Daar zou hij tot aan zijn pensioen werkzaam blijven. Voor het nieuws uit Rhenen kan men terecht bij Arnold Burlage. Hem komen we later tegen als nieuwsjager bij De Telegraaf en weekblad Panorama.

Er wordt van meet af aan getracht om er een volwaardige krant van te maken, ook om tegenwicht te geven aan De Vallei, het sinds 1926 bestaande nieuwsblad dat toen nu in handen was van de gebroeders Ter Hoeven van de Parallelweg (in dat pand zit nu dansschool Ruitenbeek).

De Veenendaalsche Courant van Van Son (sinds 1907 bestaand) had in die tijd allang geen betekenis meer. Op 1 april 1966 zou deze krant ‘opgaan in de Rijnpost’. Dat is een mooie uitdrukking voor het opheffen van de krant. Eigenaar was toen al de BDU in Barneveld. In 1966 werd De Vallei ook door Wegener ‘ingenomen’ en veranderde van nieuwsblad naar dagblad.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Schrijver/dichter Hans Andreus strijkt neer in Scherpenzeel. Trauma’s zouden zijn leven beheersen. - Martin Brink

Naast politiek nieuws werd er ook veel ruimte geboden aan kleine voorvallen, soms op het dorpse af. Daar komen we nog op terug. Het verspreidingsgebied is zoals eerder gesteld groot: noem Veenendaal als centraal punt in een straal van twintig kilometer! Tot in de neder-Betuwe leest men de Rijnpost. Het is dus niet vreemd om in de krant van 8 juli 1965 een interview aan te treffen met de wat neerslachtige schrijver/dichter Hans Andreus.

De Amsterdammer met een ‘fout’ oorlogsverleden strijkt neer in Scherpenzeel en zegt daar ‘rust te hebben gevonden’. Als de televisie aandacht aan hem besteedt mag ook de vierjarige Wim Veenendaal voor de camera opdraven, de zoon van de plaatselijke bromfietshandelaar.

SWIEBERTJE

Ook de opening van Motel ‘t Centrum annex Aral-benzinestation aan de Rijksstraatweg 97 in Leersum (nu een Chinees restaurant) op zaterdag 18 december 1964 was nieuws. Eigenaar Tom de Groot knipt samen met televisiezwerver Swiebertje het lint door.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Hanns Berk, de Joodse poppenspeler die in Rhenen/Veenendaal bleef ‘hangen’. - Martin Brink

Nog zo’n bijzonder interview: de uit Duitsland gevluchte Hanns Berk wordt op donderdag 12 augustus 1965 in de krant ondervraagd. Hij is idolaat van het poppenspel van Liesel Simon-Goldschmidt uit Frankfort die voor de oorlog het spel op een bijzondere manier bracht. In de krant meldt Berk dat hij bij de bevrijding de eerste voorstellingen gaf in galanteriezaak Hootsen in de Hoofdstraat.

Zo werden de jaren van bezetting met een kinderlach vergeten. Maar ook bij verenigingen, ziekenhuizen en tijdens privévoorstellingen maakten velen kennis met zijn spel. Berk zegt niet te geloven dat ‘de televisie de poppenkast zal verdringen’. Daarom laat hij een nieuwe kast van aluminium maken.

Hanns Berk was mede-onderduiker aan het Schildmeer in Kootwijkerbroek. De Veenendaalse dichterlijke grootheid Kees Stip schreef daar zijn humoristische verzencyclus Dieuwertje Diekema. Hanns dook ook onder aan de Bergweg in Veenendaal. Hij woonde in Rhenen en was lange tijd regisseur van toneelgezelschappen in Veenendaal, onder meer die van de VSW. Zijn bijzondere levensverhaal is nooit opgetekend, laat staan zijn onderduik in Veenendaal.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Bijzonder is de rubriek ‘Jonge mensen vertellen’. In het eerste deel vertelt Mik Thoomes (18) over zijn muzikale achtergrond. Mik is de zoon van dr J.G. Thoomes, theoloog en directeur van de Koningin Julianaschool voor L.O. en Ulo. Die zou in die jaren in conflict komen met het schoolbestuur. Hij werd enige tijd geschorst omdat Thoomes de schoolzolder gebruikte om privézaken op te slaan.

Wat is er over die jaren nog meer te vertellen? Een greep: Veenendaal staat aan de rand van een ‘broodoorlog’ omdat bakker Bos uit de Hoofdstraat de voor de vakantie gemaakte prijzen ontduikt, Veenendaalse winkeliers houden een voorjaarsactie waarbij een ‘geheimzinnige onbekende’ koopcheques uitdeelt, de SKF bestaat in Veenendaal een halve eeuw, aan het herstel van de Cuneratoren in Rhenen wordt nog steeds gewerkt en de bouw van het raadhuis blijkt een lijdensweg (dan weer hier geprojecteerd, dan weer daar). De Combi-supermarkt opent op donderdag 28 mei 1965 op spectaculaire wijze een winkel aan het dr Slotemaker de Bruïneplein (nu het Kruidvat). Burgemeester Jan Hazenberg wordt daarvoor met een helikopter ingevlogen. Hij landt op het open terrein aan de Westersingel. De krant meldt dat er ‘die middag duizend parachutes met daaraan waardebonnen voor gratis levensmiddelen naar beneden zullen vallen.’

(de tekst gaat onder de foto verder)

De ‘vliegende burgemeester’ opent in mei 1965 een nieuwe supermarkt in Veenendaal-zuid. - Martin Brink

MEER NIEUWSFEITEN

Verder lezen we dat de stichting ‘Laat ons niet alleen staan’ wordt opgericht. Deze zet zich in voor een tehuis voor verstandelijk beperkten. Ook bejaardencentrum De Engelenburgh wordt in gebruik genomen, een overdekt zwembad staat achter de ULO gepland (later wordt dit het Valleibad aan de Sportlaan), camping De Batterijen gaat open (nu het bezoekerscentrum van het fort aan de Buursteeg), de oudste inwoner van Veenendaal, bakker C. Verhoef van de Gortstraat, wordt honderd jaar en kapper Rik Valkenburg van de Zandstraat mag zijn andere bezigheden als cineast en schrijver uitleggen. Later dat jaar komt hij nogmaals aan bod maar dan als leider van een kerkelijk jeugdkoor. Burgemeester O. van den Bosch opent in Elst aan de Vissersweg (toen een deel van de gemeente Amerongen) een museum met oude voertuigen en boerengereedschappen, restaurant ‘t Koetshuis in Rhenen brandt uit, net als later hotel-restaurant De Klomp.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Na een moeizame weg komt de technische school aan de Industrielaan (nu appartementen), de nieuwe RK-pastorie aan de Adriaen van Ostadelaan wordt bewoond door pastoor G. Goes die later zijn 25-jarig priesterjubileum zal vieren, supermarkt Ten Have opent aan het Schrijverspark (later Zuiderkruis), slagerij Van Rhee (Patrimoniumlaan 34) adverteert met ‘Eet voordelig paardevlees!’ en al op 10 september 1964 wordt gesproken over een jachthaven in Rhenen. Raadslid Buddingh van de VVD (het eerste vrouwelijke raadslid van Veenendaal) vraagt zich af of de woningen aan het Ossenblok (Valleistraat) wel onbewoonbaar verklaard kunnen worden als de bewoners toch nergens heen kunnen.

KLAPPEN OP LAMPEGIET

De kerstzangavond wordt gehouden in de garage van De Haas, met langs de wanden de geparkeerde autobussen. Buurtschap Ruisseveen (nabij de Slaperdijk) krijgt waterleiding en ambtenaar Jan van Offeren krijgt als trouwambtenaar een nieuw gewaad. Slecht nieuws is dat molen De Vriendschap aan de Nieuweweg dreigt te verdwijnen. Eigenaar Gert van Eden krijgt van de provincie toestemming om ‘m te slopen om zo de weg vrij te maken voor een nieuw bedrijfsgebouw. Uiteindelijk besluit hij om alleen de wieken en het binnenwerk te verwijderen. Nu is het gerestaureerd en een sieraad voor de gemeente. Als enige in de provincie heeft Veenendaal twee molens binnen de grenzen!

(de tekst gaat onder de foto verder)

Lampegiet in 1965: relletjes ontsieren het feest. Toen al, tot eind jaren zeventig bleef het onrustig. - Martin Brink

De Frisia aan de Kerkewijk wordt overgenomen door de VSW, de Vermiez (melkfabriek, Zuivelstraat) bestaat een kwart eeuw en de krant noemt de aanleg van een grote vijver in het gebied De Engelenburg het ‘begin van het stadspark’. Ook is er aandacht voor de Spanjaarden die bij de Ritmeester hun draai hebben gevonden. In september 1965 is er weer Lampegiet. Het kinderfeest wordt ‘s avonds ontsierd door baldadige jongeren. De politie hanteert de lange wapenstok om de boel te sussen. Burgemeester Jan Hazenberg was later boos over de in zijn ogen sensationele berichtgeving in de krant. De vooruitstrevende wethouder Anton de Ruiter noemt Veenendaal die maand initiatiefrijk. ‘Hier klopt de handel en industrie’, zegt hij. En in feite is dat nog zo!

STRIPTEASE IN RHENEN

Tot slot een opvallend bericht uit Rhenen. Daar wordt in Het Eigen Gebouw aan de Eikenlaan de film ‘Striptease in Parijs’ vertoond. ‘Geruime tijd voor de voorstelling had zich reeds een talrijk en jong publiek in het rokerige halletje verzameld. Jong Rhenen wilde wel eens bloot zien!’ meldt columnist Bimbam opgetogen. ‘Daaraan bestond geen gebrek op het witte doek. De Nederlandse schaar bleek deze keer spaarzaam te zijn gehanteerd. Half en nog net niet geheel ontklede dames bij bosjes.’ Nee, dan ging het heel anders in Veenendaal. Toen, in 1973, wilde de Filmliga de film Turks Fruit vertonen. Maar daar stak de raad een stokje voor. Veenendalers kregen dus helemaal niets te zien! Censuur van bovenaf.

Dit artikel is gepubliceerd in de jubileumbijlage ter ere van het 60-jarig jubileum van De Rijnpost. Klik hier om de hele jubileumbijlage te lezen.

Foto: Martin Brink