Herdenking bij het monument aan de Kerkewijk

VEENENDAAL In Veenendaal vond vanavond bij het monument aan de Kerkewijk de Nationale Dodenherdenking plaats. Burgemeester Gert-Jan Kats was aanwezig en hield een toespraak.

Toespraak burgemeester Gert-Jan Kats

Fijn dat we hier vandaag weer met zovelen kunnen zijn. Op deze 4 mei, de dag van de Nationale Herdenking. Herdenken doen we vandaag in vrijheid.
Die vrijheid heeft in de afgelopen tijd opnieuw betekenis gekregen. Misschien wel meer dan tijdens herdenkingen de afgelopen jaren op deze plek, realiseren we ons wat de waarde van vrijheid is. Vrijheid die we ervaren nu corona niet meer ons dagelijks leven beheerst en we maatregelen konden loslaten. Maar vooral de vrijheid die we koesteren omdat we als land niet in oorlog zijn met anderen.

Want oorlog leek lange tijd iets van verder weg of langer geleden. De Tweede Wereldoorlog ligt immers al zoveel jaar achter ons, het aantal ooggetuigen wordt steeds minder en de herinneringen vervagen. De oorlogen die we zagen waren verder bij ons vandaan. We waren haast vergeten hoe moeilijk het is om de democratie voor iedereen te laten werken. Hoe waardevol onze verworvenheden in dat opzicht zijn. We waren zo gewend aan onze vrijheid dat we ons pas realiseerden hoe belangrijk deze is toen hij ons in de afgelopen twee jaar ten dele werd ontnomen.

Toch is die relatieve vrijheidsbeperking in niets te vergelijken met de oorlog die zich aan ons opdringt in Oekraïne. De beelden en verhalen doen ons huiveren. Een verwoeste stad, een uitgestorven straat, verlaten huizen, mensen op de vlucht, kinderen gescheiden van hun ouders. Een Russische agressor die dood en verderf zaait vanwege grootheidswaanbeelden.

Oorlog en onderdrukking zijn ineens niet meer iets van ver weg, maar voelen we dichtbij. Zeker nu we Oekraïners opvangen in onze huizen en leegstaande panden, nu we Oekraïense kinderen in de klas hebben of met hen samen sporten. Ik ben dankbaar voor de uitgestoken handen vanuit onze Veense samenleving naar hen die dat op dit moment nodig hebben. Veel dank voor de hulp die spontaan op gang kwam en de aandacht en warmte waarmee hier invulling aan wordt gegeven!

De afgelopen jaren is regelmatig rond 4 mei de vraag gesteld: wat zou jij doen? Aan welke kant van het verhaal zou u of jij staan? Kun je onverschillig blijven bij zoveel leed, bij zulk onrecht? Zou u in actie komen, u durven uitspreken of stilzwijgend wegkijken? Ook wanneer uw eigen toekomst onzeker is of wanneer het kan betekenen dat u sneuvelt voor de vrijheid van een ander? Die vraag blijft actueel, we hebben allen een verantwoordelijkheid en een keuze.

Vandaag staan we stil bij alle Nederlandse oorlogsslachtoffers die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog waar ook ter wereld omkwamen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Hun offer geeft ons een opdracht mee die niet aan tijd of plaats gebonden is: dat nooit meer.

Een verplichting om alert te blijven, waakzaam voor onverschilligheid en onverdraagzaamheid.

Achter de namen van hen die vielen schuilen verhalen. Van moed, durf en verzet, maar ook van pijn, verdriet en gemis. Zij die vielen waren iemands vader, iemands zus, een vriendin, een buurman. Mensen die kozen om zich te verzetten of om te vechten. Maar ook mensen die op het verkeerde moment op de verkeerde plek waren. Zij die door een ongelukkige samenloop van omstandigheden het leven lieten. Dit jaar voegen we in Veenendaal een naam toe aan de lijst van gevallenen. Mevrouw Margaretha Weppelman-Vink stierf in januari 1945 toen zij geraakt werd door een granaatscherf. Dit slachtoffer van de Tweede Wereldoorlog was tot nu toe niet als zodanig bekend. Met dank aan Aart Aalbers en de Werkgroep Graven Oorlogsslachtoffers Munnikenhof van de Historische Vereniging is dit verhaal naar voren gekomen. Hierdoor kan zij nu worden toegevoegd aan de lijst van slachtoffers in Veenendaal. Haar naam is als blijvende herinnering toegevoegd op ons monument, achter mij…

Nieuwe namen kwamen ook naar voren vorige week toen we de Anne Frankboom onthulden. Daar noemden we de namen van twee mensen die met Anne Frank in de trein zaten op weg naar Auschwitz. Twee namen van Veenendalers die veel minder bekend zijn, maar die dezelfde reis maakten, met dezelfde afschuwelijke afloop. Het gaat hier om de 35-jarige Vem Vrij-Krant en haar 5-jarige zoontje Harrie. Hun man en vader Meijer Vrij werkte als kantoorbediende bij de Firma van Essen in de Hoofdstraat. Hij overleed in 1941 aan tuberculose. Daarna vonden Vem en Harrie onderdak bij familie in Utrecht en Bussum, totdat ze in 1944 verraden werden en via een kort verblijf in Kamp Westerbork overgebracht werden naar Auschwitz. De dag na aankomst stierven ze daar.

Deze vermoorde familie woonde in Veenendaal ongeveer op de plek waar nu Zorgcentrum het Boveneind is. Een werkgroep treft voorbereidingen om deze én andere plekken in Veenendaal te markeren met Stolpersteine.

Het is belangrijk dat we nieuwe verhalen blijven toevoegen. Daarom ben ik ook bijzonder dankbaar dat vandaag Jopie Wesselo-Bruinsma uit Ede in ons midden is. U was betrokken bij het verzet hier in Veenendaal, hoewel u dat zelf eigenlijk nooit zo hebt gezien. Samen met Constant van den Heuvel heb ik u bezocht en we hebben gesproken over uw tijd hier in Veenendaal. Als 11-jarige woonde u aan de Nieuweweg in bij uw tantes, de gezusters van Veldhuizen. In die tijd haalde u artikelen op aan de Eenvoudlaan die verschenen in verzetskrantjes. Deze pamfletten werden bij u en uw tantes in huis gedrukt en u bracht deze rond op verschillende locaties in Veenendaal. Daarmee was u als koerierster een schakel in het verzet van die tijd. Waardevol om u vandaag in ons midden te hebben. En waardevol dat we in de afgelopen jaren op uw verhaal gestuit zijn.

Het is goed dat we deze verhalen blijven delen, dat we de herinnering levend houden.

Ik bedank vanaf deze plek iedereen die daar een bijdrage aan levert. De historici, mensen die zoeken in het archief, zij die verhalen schrijven. En gewoon alle mensen die met anderen delen wat oorlog met hen doet. Zo blijft Veenendaal een plaats waar ruimte is om te herdenken, een plek om na te denken. Zo blijft Veenendaal een plaats die ruimte maakt. Voor gevoelens van verdriet, gemis en rouw. Voor de vreemdeling, de vluchteling, zij die moeten strijden tegen onderdrukking. Voor mensen die in hun eigen land niet mogen zijn wie ze zijn of buitenspel worden gezet. Laat Veenendaal een plaats zijn die verantwoordelijkheid neemt voor de ander. Een plaats waar je vrij kunt zijn.

Want vrijheid geeft ruimte, vrijheid sluit niet uit en zet niet buitenspel. Laat dat besef en die manier van denken ons dagelijks handelen sturen. Vandaag heel bewust wanneer we stilstaan bij de gevallenen, maar ook morgen wanneer we onze vrijheid vieren en overmorgen en alle dagen die volgen.

Als eerbetoon aan hen die vielen. Hun lege plek wordt nooit meer gevuld, maar wij blijven herinneren. En we blijven ons verzetten, want vechten voor vrijheid is van alle tijden. Zodat de geschiedenis zich niet herhaalt.

Dat nooit meer.