Rein Bijkerk werkt mee aan nieuw boek over Indië-veteranen

VEENENDAAL ,,Het beeld wat we over de Indië-veteranen hebben, is vaak eenzijdig. Er wordt gekeken met de ogen van nu terwijl we eigenlijk alles in het beeld van toen moeten zetten.” Militair-historicus Rein Bijkerk weet er alles van.

door Martin Brink

De Veenendaalse onderzoeker bekijkt deze periode, waarin 120.000 jongemannen naar de oost vertrokken, nauwgezet en schrijft er met enige regelmaat over. Onder meer in Checkpoint, het ‘vakblad’ van en voor veteranen van alle missies. Die het Indië-conflict hebben meegemaakt, behoren tot de oudste leden. Ook aan het nieuwste boek hierover heeft hij zijn medewerking verleend.

OPVALLEND Rein Bijkerk (67) maakte ooit furore als jongste raadslid in Veenendaal voor de partij Dialoog waarvan hij zelf aan de wieg stond. Met zijn wilde haardos was hij een opvallende verschijning in de gemeenteraad die toen vooral bestond uit heren met ‘jasje-dasje’. Later ging deze partij op in GroenLinks.

Tegenwoordig is hij vooral militair-historisch onderzoeker, -publicist, gastspreker (onder meer bij het Instituut Defensie Leergangen) en maakt hij zich ook nog eens verdienstwlijk op het sociaal vlak in Veenendaal. Zoals binnen het project Aan de Slag, een samenwerking met IW4 en Het Perron. Het zorgt er voor dat jongeren die op de een of andere manier in het maatschappelijke leven wat moeilijker aan de slag komen en een duwtje nodig hebben, via dit sinds 2011 lopende project dat zetje wel krijgen. Jongeren tussen de 15 en 23 jaar een perspectief bieden dus. ,,Elk jaar helpen we tien tot vijftien personen op weg. Nog dit jaar willen we meer in de publiciteit treden”, zegt Rein Bijkerk tijdens het gesprek over het nieuwste boek waaraan hij zijn medewerking verleende. 

Want samen met een aantal vaste medewerkers van het Veteraneninstituut werkte hij in de afgelopen tijd aan de net verschenen publicatie ‘Militaire Ooggetuigen Nederlands-Indië 1941-1949’. Het is een kloeke, gebonden uitgave van het Nederlands Veteraneninstituut in samenwerking met uitgeverij Flying Pencil en in de boekhandel verkrijgbaar voor 25,99 euro. Daarin wordt op een voor iedereen toegankelijke manier het dagelijkse leven van ‘de jongens in de oost’ beschreven.

Niet door derden maar door henzelf verwoord. Dat gebeurde met name tussen 2008 en 2010 toen door het instituut de oproep werd gedaan om ervaringen op audio vast te leggen. Velen deden dat in heldere bewoordingen. Het kon toen nog want de nog levende Indië-veteranen zijn nu allemaal negentig-plus en de herinneringen wellicht wat wazig geworden. ,,Het is prachtig bronnenmateriaal”, zegt Rein.

SCHAT Die opnamen (voor iedereen via een aangevraagde link te beluisteren) blijken nu een schat aan informatie te bevatten. Ze zijn op trefwoord doorzoekbaar. In het boek worden de getuigenissen per onderwerp behandeld en historisch verantwoord verder geduid. Ook de nasleep, tot in de huidige tijd, komt aan bod. Zelfs de spraakmakende film De Oost wordt, vanuit veteranengezichtspunt, behandeld. Deze film deed vorig jaar de spreekwoordelijke stof opwaaien. Veel veteranen herkenden zich niet in het geschetste beeld. Daarover wordt wordt in het slothoofdstuk geschreven.

Zo ontstaat een heldere, voor iedereen toegankelijke uitgave en verluchtigd met tientallen, overwegend, onbekende foto’s. Het fraaie papier maakt dat het een genoegen is om in te bladeren en te lezen.

ACHTERBERG Rein Bijkerk leverde twee hoofdstukken, een ander hoofdstuk met een collega-onderzoeker. Uit deze regio is het verslag van dienstplichtig soldaat Ries van Garderen gebruikt. Na zijn jaren in Indië kwam hij terug bij zijn ouders in Achterberg. Toen het veteraneninstituut hem interviewde woonde hij in Bennekom.

In het hoofdstuk over ‘Indiëveteranen in de samenleving’ meldt Van Garderen (1925) in 2008 dat hij bij terugkomst niet alleen vreugde ontmoette. Een leeftijdgenoot nam hem de maat en vond dat de Indië-soldaten moordenaars waren. Hij sprak over fout gedrag en excessen. Van Garderen, die bij thuiskomst door naasten en bekenden overigens hartelijk was ontvangen, laat in het interview weten ,,dat het niet de eerste keer was dat hij werd geconfronteerd met zijns inziens zeer onterechte kritiek op het militaire optreden.”

Rein Bijkerk: ,,De meeste mannen wisten echt niet waar ze terecht kwamen. Indië was een onbekend land. Ze dachten ook oprecht dat ze Indië gingen bevrijden van de bloedige chaos, niet om het oude koloniale gezag te herstellen. Je hoort ook geregeld in interviews dat ze een hekel hadden aan de oude kolonialen die probeerden om weer de dienst uit te maken. Daarvoor kwamen ze niet naar Indië! Ook de cultuurschok was groot. In Nederland kenden we nog een erg preutse cultuur, daar leek het op dat vlak allemaal veel vrijer...”

NIEUW ONDERZOEK En over excessen gesproken? Daarover schreef Rémi Limpach in 2016 het vuistdikke boek ‘De Brandende kampongs van generaal Spoor’. Dat boek maakte zoveel los dat er snel een nieuw onderzoek werd gestart. Komend voorjaar moet dat gepresenteerd worden en in boekvorm uitkomen. Bijkerk beklemtoont dat ook de zeer kritische Limpach duidelijk maakt dat de grote meerderheid van de Indiëgangers niet bij geweldsontsporingen was betrokken. ,,Bovendien is het beeld eenzijdig, want ook aan Indonesische kant hebben excessen plaatsgevonden, maar die zijn in dat land niet goed bespreekbaar. Zelfs nu nog niet.”