Nagespeelde aanval SS op Grebbeberg op tv te zien in Andere Tijden

RHENEN Het was zeker niet de eerste maal maar wel heel bijzonder: het ‘re-enacten’, ofwel het naspelen van de zogenaamde sluiswachtgroep op de Grebbeberg die zo’n dramatische rol heeft gespeeld op 11 mei 1940 kort voor, tijdens en vooral ook na de aanval de SS’ers op de Grebbeberg. Dit zo dramatisch verlopen incident is de laatste weken punt van onderzoek. In een special van het VPRO-geschiedenisprogramma Andere Tijden wordt de kijker meegenomen naar wat er toen gebeurde. De Rhenense re-enacter Rob Meeuwisz werkte aan deze drama-docu mee die op woensdag 17 november vanaf 22.20 uur op NPO2 wordt uitgezonden.

door Martin Brink

Meeuwisz is bestuurslid van Stichting De Greb en sinds jaar en dag verdiept hij zich in de het Nederlandse vooroorlogse leger. Hij mag zich tegenwoordig gerust een specialist daar in noemen. Hij onderzoekt niet alleen maar hij hijst zich daadwerkelijk in een oud Nederlands uniform om demonstraties uit te voeren of deel te nemen in nagespeelde slagen bij een (internationaal) treffen van re-enacters. 

Ook voor het uitbeelden van de sluiswachtgroep werd door de programmamakers zijn hulp ingeroepen. Rob is lid van het Verband Militair Historische Uitbeeldingen en dan specifiek de formatie ‘Ergens in Nederland’, een groep die studie verricht om de gemobiliseerde soldaat in de beide mobilisatieperioden (1914-1918 en 1939-1940) uit te beelden. Het was één van de vier re-enactmentverenigingen die deelnamen aan de ééndaagse opnamen.

ZWITSERSE VALLEI Dit voorjaar vonden de opnamen plaats op het terrein van defensie tussen Soesterberg en Amersfoort aan het Zeisterspoor. De filmcrew kreeg toestemming om daar te gaan graven, om zo de schuilnis na te bouwen waar de mannen van sergeant Adrianus van Hal zich schuilhielden totdat de ‘storm’ over zou trekken. Die storm was de aanvallende SS. Sergeant Adrianus van Hal, uit Renkum afkomstig, ging na het horen van de aanval de berg op en beval om in de zogenaamde Zwitserse Vallei, het sterk heuvelachtige gebied achter hotel De Grebbe, bij de ommuurde kwekerij een schuilplaats te graven.

De sluiswacht was een samengesteld detachement dat vooral belast was met de dagelijkse opmeting van de waterstand in de Grift en het eventueel via noodmaatregelen bijstellen van de waterkering ter bevordering van de waterstand in de Grift. Het was een detachement dat periodiek van samenstelling werd gewijzigd, en bestond uit 16 man naast de commandant. Iedere compagnie van II-8.RI leverde vier man. Van Hal beval allen om in de schuilplaats te gaan zitten, zonder bewapening. Daar was geen plek voor. 

ONDERZOEK Zeer recent archiefonderzoek heeft aangetoond dat Van Hal niet geloofde dat er iets zou gebeuren omdat ze slechts ‘van de wacht’ waren. Maar ook dat hij hij sergeantstrepen van zijn uniform aftrok om niet als kaderlid herkend te worden. De volgende dag ontdekten SS’ers de schuilplaats en gooiden er handgranaten in. In de chaos kropen negen man naar buiten. Zij werden boven de schuilplaats neergeschoten. Twee zijn blijkbaar teruggevallen en lagen dood in de schuilplaats. Pas op 14 mei durfden de overlevenden (al dan niet zwaargewond) de schuilplaats uit te kruipen en zijn ze naar een stelling nabij gekropen en daar de nacht doorgebracht. 

Twee personen zijn nog altijd niet gevonden: sergeant Van Hal en Bartus van de Wal uit Ochten. Onderzoeker Michiel Teunisse uit Ermelo kreeg nieuwe informatie in handen en startte een zoektocht, op de voet gevolgd door de Wageningse cameraman Mark van Aller die voor programmamaker Marcel Goedhart alles inlevend in beeld bracht, ook de situatie in de schuilnis. De mannen werden echter niet gevonden.

JONGEMANNEN Rob Meeuwisz kreeg de vraag om hij figuranten kon leveren. ,,Dat moesten jongemannen zijn zodat wij, de oudere re-enacters niet mee konden doen”, zegt hij. Een zoektocht binnen zijn netwerk leverde een passende groep op. ,,Die werden van geweren, uitrusting, helmen, uniformen en schoenen voorzien. Ook waren er uit onze vereniging een Duitse werkgroep twee jongemannen uitgedost als SS’ers.” De oudere re-enacters gaven advies tijdens de opnamen. ,,Om te voorkomen dat er onjuiste materialen werden gebruikt. Immers, spullen van de periode 1944 passen niet in het tijdsbeeld van 1940!”