Personeel voor het pand aan de Prins Bernhardlaan bij het 150-jarig bestaan in 1954. Inzet: Henk Heij.
Personeel voor het pand aan de Prins Bernhardlaan bij het 150-jarig bestaan in 1954. Inzet: Henk Heij. Gemeentearchief Veenendaal/Ed de Geest

Veenendaalse ‘Hitchcock’ was een groot zakenman

10 september 2021 om 07:32 Historie

VEENENDAAL Een kleine, wat gedrongen man, met een flink postuur, wacht het gezelschap van hoge gasten op bij de entree van een groot kantoorpand. Het is ergens in de jaren vijftig. Ziedaar een grote zwart-wit foto op een kleine maar fijne expositie. En op die foto staat prominent Hen Heij. Jawel die gedrongen man dus. Hij begroet zijn Engelse gasten bij de entree van zijn grote textielfabriek in Culemborg.

door Martin Brink

Heij is in de huidige tijd een vergeten persoon. Zelfs bij de vereniging als Oud Veenendaal wist men daar niet precies wie hij was en moest een buitenstaander, een toevallige passant, precies uitleggen wie wie was op allerlei foto’s en archiefstukken die in een doos lagen.

In geen enkel boek lezen we een biografie over hem. Als een soortement klein monumentje. Hoe kan dat toch? Misschien omdat een Veenendaler het niet zo op had met al ‘die hoge heren’ (lees de fabrieksdirecteuren van enkele Veenendaalse families), daarbij gemakshalve vergetend dat ze voor veel werkgelegenheid zorgden? Zo zijn er dus nog heel wat ‘monumentjes’ te maken!

MOZAÏEK In dit verhaal wat herinneringen aan de Veenendaler van ouwer-op-ouwer Hendrik Heij, met name naar aanleiding van het mozaïek van Just Halbertsma uit 1964 dat terugkeert in Veenendaal. Onderzoek leert dat Heij de eindverantwoordelijke was voor het laten maken van dit bijzondere kunstwerk. Zeer waarschijnlijk was hij ook de man die deze kunstenaar naar voren schoof. ,,Heij had een fijn gevoel voor kunst’’, herinnert zich iemand.

Henk Heij stamt uit een Veenendaalse familie van wolkammers en fabrikeurs. Op 20 februari 1804 kocht Hendrik Heij, gehuwd met Geertje van der Poel, aan het Boveneind in Veenendaal een huis met hof, schuur en werkplaats. Die datum wordt gezien als start van het bedrijf.

(de tekst gaat onder de foto verder)


Werken in de fabriek aan de Vijgendam. Dat deden vele jonge Veenendalers. - Martin Brink

ZAKELIJKE NEUS Hen Heij, waarover dit verhaal gaat, had ook een zakelijke neus en onderhield contacten tot in hoge kringen. Dat zorgde voor veel werk in Veenendaal én in de Betuwe. Op het hoogtepunt van zijn bedrijf, N.V. Textiel Unie Spencer-Heij’ ergens in de jaren zestig, bood het werkgelegenheid aan zo’n 300 mannen, vrouwen en vooral meisjes. Dat was dan wel na de samenvoeging van P. Heij & Zonen/PeHavee aan de Prins Bernhardlaan/Vijgendam in 1963. Toen werden de laatste onderdelen van het bedrijf naar Culemborg verhuisd waar Heij samen met collega en compagnon George Spencer uit Engeland, mede op voorspraak van de overheid, in 1946 een tricotfabriek had gestart. Dat mondde uit in de bouw van een groot fabriekspand op het industrieterrein van deze stad in 1949.

Het bedrijf (zowel in Veenendaal als in Culemborg) zou uitgroeien tot een internationaal opererende onderneming die bekende merken voerde. De onderneming exporteerde naar tal van Europese landen en verder over de wereld. De kwaliteit van hetgeen uit de fabriek kwam stond zeer goed bekend.

ADVISEUR Hen Heij had tal van internationale contacten en was goed ingevoerd in Haagse kringen. Zo werd hij in september 1939 door de toenmalige minister van Economische Zaken, mr M.P.J. Steenbergen, benoemd tot adviseur voor de textielsector in Nederland.

Uit deze functie vloeide het directeurschap bij het ‘Rijksbureau voor Textiel in Nederland’ voort. Op verzoek van minister-president Colijn werd hij nog datzelfde jaar belast met de textieldistributie. Tijdens de oorlogsjaren werd er gewoon doorgewerkt, nu onder leiding van Hendriks broers Paul en Nico. Noodgedwongen werden er opdrachten voor de bezetter uitgevoerd, de vervaardiging van gebreide lange witte kniekousen. Dat gaf in 1965 nog enige ophef toen het Veenendaalse verzet bezwaar maakte tegen de affiches van deze firma die op een oorlogsherdenkingsexpositie op het Veenendaalse raadhuis te zien waren. Ze werden verwijderd. Zo kon dat toen.

(de tekst gaat onder de foto verder)


Alies Derwig heeft een expositie ingericht over de firma Heij waarin het belang voor Veenendaal en Culemborg tot uitdrukking komt. Zij toont één van de producten. - Martin Brink

ONDERWIJS De charismatische Heij was voorzitter van verschillende besturen op zakelijk gebied of die in zekere mate daaraan waren gerelateerd. Zoals het voorzitterschap van de sinds september 1955 bestaande Christelijke Ambachtsschool/LTS in Veenendaal. Niet verwonderlijk omdat het bedrijfsleven altijd goed opgeleide jongeren kon gebruiken.

In die jaren had Heij contacten met minister Jan van Aartsen (Verkeer en Waterstaat) en politicus Wilhelm de Gaay Fortman. Van het ministerie kreeg hij toestemming om een textielschool (dagopleiding) in Veenendaal te beginnen. Dat bleek een utopie. Heij kreeg van de minister toestemming maar dit soort onderwijs kwam nooit van de grond omdat er simpelweg geen belangstelling meer voor was. De machines die hiervoor al waren aangeschaft, werden uiteindelijk als oefenmateriaal in andere vakken gebruikt.

In 1964 werd het nieuwe gebouw aan de Industrielaan geopend onder de naam LTS Talmaschool. Heij zorgde als voorzitter van het schoolbestuur er hoogstpersoonlijk voor dat er kunstwerken van niveau kwamen, waaronder het mozaïek van Just Halbertsma.

WOEDEND Toen kon dat nog. Men was vrij om zelf kunstenaars te zoeken. Anders was het in 1972 toen aan het Boompjesgoed een LTS ITO-school kwam. Toen gold de 1 procent-regeling: 1 procent van de bouwkosten werd bestemd voor kunst in/bij het gebouw. Het rijk wees een kunstenaar aan. In het soort kunst had het bestuur geen invloed. Ook niet in de aannemer. Heij was daarover woedend. Gevolg: hij bedankte als bestuurslid en schoof zijn schoonzoon Henk van Schuppen (van de Mantelfabriek) als nieuwe voorzitter naar voren. Het kunstwerk van Herman van der Heide, behorende tot het Constructivisme, kon vervolgens niemands goedkeuring wegdragen. Nu wordt het als monumentaal bestempeld omdat het een blikvanger is.

EXPOSITIE ,,Hij heeft wel iets weg van Alfred Hitchcock, de regisseur van suspensefilms!’’ Die opmerking van de bezoeker aan de expositie in Culemborg doet conservator Alies Derwig in lachen uitbarsten. ,,Nu je het zegt, zo had ik het nog niet gezien!’’

Hen Heij is van opzij gefotografeerd zodat zijn flinke postuur er wat geprononceerd uitkomt. Hij staat er keurig in kostuum, met stropdas uiteraard, want zo ging dat in de jaren vijftig. ,,Maar Hen Heij noemden we hem hier in Culemborg niet hoor! Het was Meneer Heij.’’

Alies heeft vorig jaar september een expositie met als titel ‘Kleermakers en kledingindustrie in Culemborg’ in haar eigen galerie De Vier Heemskinderen aan de Herenstraat 32 ingericht. Te bezoeken vanaf Open Monumentendag. Alies: ,,Maar ja, corona hè. Na een week waren we weer dicht. Daarom heb ik besloten dat het dit jaar wordt herhaald, van 11 september tot en met 1 november.’’

(de tekst gaat onder de foto verder)


Werken in de fabriek aan de Vijgendam. Dat deden vele jonge Veenendalers. - Martin Brink

Bij haar drie jaar durende onderzoek kwam ze uit op drie textielondernemingen in Culemborg waarbij die van de N.V. Textiel Unie Spencer-Heij de meest belangrijke was. Het bedrijf was er actief tot aan de sluiting in 1970. De veranderde textielmarkt kon Heij niet meer bijbenen. Geld om te investeren in modernere machines was er niet. In 1971 werd het faillissement uitgesproken. Alleen het pand herinnert nog aan deze ooit zo florerende bedrijfstak. Nu biedt het ruimte aan bedrijfjes. Hen Heij bracht zijn laatste levensjaren door bij zijn dochter Netty en schoonzoon Henk van Schuppen aan de Kerkewijk. Daar overleed hij op 73-jarige leeftijd in 1974.

Met het faillissement van modegroothandel Setter House aan de Nijverheidslaan in Veenendaal, begin 2015, werd de laatste tak van een ooit zo bloeiend familiebedrijf gesloten. Slechts het kunstwerk De Wolkammer van Jits Bakker (een geschenk bij het 175-jarig bestaan) herinnert nog aan de glorieuze ondernemingen van de familie Heij.

Meer informatie op openmonumentendag.nl/monument/de-vier-heemskinderen/

Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie