Directeur Mieke van Dijk neemt afscheid van Bibliotheek Veenendaal: ‘Verhalen gaan met de tijd mee’

VEENENDAAL Bij haar komst in 1979 was Bibliotheek Veenendaal nog een traditionele openbare bibliotheek. Dus helemaal op boeken georiënteerd. Nu directeur Mieke van Dijk (66) op 31 mei na 44 jaar dienstverband het stokje overdraagt, laat ze een maatschappelijke instelling achter met een breed en groeiend aanbod van culturele en educatieve activiteiten. Gevestigd in de prachtige Cultuurfabriek, de ‘huiskamer van Veenendaal’.

Op 20 mei organiseerden Bibliotheek Veenendaal en COC Veenendaal de eerste Pride Saturday in de hal van De Cultuurfabriek. ,,Fantastisch! Zo’n evenement voor de lhbti-gemeenschap en iedereen die daarin is geïnteresseerd, past helemaal in onze formule van culturele ontmoeting, informatievoorziening en debat. Met achthonderd bezoekers was het een succes en de sfeer was bovendien vriendelijk en gezellig.”

PONSKAART

Zulke publieksevenementen vond je niet in openbare bibliotheken in de jaren zeventig. Die hielden zich alleen bezig met boekenuitleen. Begin jaren tachtig maakten stempelkaart, ponskaart en microfilm plaats voor de eerste geautomatiseerde systemen. De zelfservice nam toe, maar het opruimen van lectuur blijft handwerk.

Van Dijk vertelt: ,,Ik werkte eerst twee jaar in de Nieuwegeinse bibliotheek, tot ik aangenomen werd op mijn vroegere stageplek Veenendaal. Dat was het laatste jaar dat de bibliotheek gevestigd was aan De Sterke Arm, voor de verhuizing naar het Raadhuisplein. In die tijd lazen hele bevolkingsgroepen, want er was weinig concurrentie op de vrijetijdsmarkt. Toen de nieuwe bibliotheekwet bepaalde dat kinderen tot 18 jaar een gratis lidmaatschap kregen, begon het helemaal storm te lopen met de leeshonger. Ook de verplichte boekenlijsten voor het examen stimuleerden dat.”

Door toenemende welvaart, meer afleiding en meer vrijetijdsbestedingen en vooral de opmars van internet staat het lezen onder druk. Bovendien verdringt de beeldcultuur de schriftcultuur in toenemende mate. ,,Gezinnen zijn drukker geworden en besteden minder tijd aan voorlezen aan de kinderen. Terwijl juist bij jonge kinderen de basis voor het lezen moet worden gelegd. De taalvaardigheid op scholen vermindert zorgwekkend. Technisch lezen lukt nog wel, maar begrijpend lezen wordt voor steeds meer mensen moeilijker.” 

Bibliotheek Veenendaal investeert daarom meer in educatie en leesbevordering. Zoals de samenwerking met het Mamacafé en BoekStart in de kinderopvang. Het Taalhuis, het Informatiepunt Digitale Overheid en het cursusaanbod (na de overname hiervan van de Volksuniversiteit) zijn ook niet meer weg te denken.

DETECTIVES

,,Onze collecties staan voor een levenslange ontwikkeling. Lezen verbreedt je horizon, roept nieuwe vragen op, prikkelt en maakt nieuwsgierig. Bibliotheek Veenendaal streeft naar een integrale programmering met een laagdrempelig aanbod voor alle doelgroepen. Die laagdrempeligheid is een groot goed. De Cultuurfabriek is een geweldige en sfeervolle ontmoetingsplaats voor jong en oud. De Veenendalers houden ervan.”

Lezen verbreedt je horizon, roept nieuwe vragen op, prikkelt en maakt nieuwsgierig

De leestrends zag Van Dijk de afgelopen jaren veranderen. Internet maakte het raadplegen van papieren naslagwerken en het lenen van muziekdragers overbodig. Waren vroeger detectives het domein van voornamelijk Engelstalige auteurs, de Scandinavische schrijvers dragen nu in dit genre een fors steentje bij. Jeugdliteratuur waar veel generaties mee zijn opgegroeid – neem de Kameleonserie – zijn door nieuwe, eigentijdse series, ingehaald. Ook de vraag van lezers naar biografieën neemt sterk toe. Het aanbod hiervan groeit explosief.

ZWARTE PIET

Een bibliotheek is geen statisch en stoffig erfgoedmuseum. Wat vroeger als normaal taalgebruik werd beschouwd, kan nu als politiek incorrect en achterhaald worden aangemerkt. Neem nu boeken over de koloniale tijd. Een titel als ‘De negerhut van oom Tom’ past niet meer in deze tijd. Datzelfde geldt voor boeken met Zwarte Piet, die Bibliotheek Veenendaal uit de schappen haalde.

,,Verhalen moeten met de tijd meegaan, moeten aansluiten bij de huidige tijdgeest. Net als taalgebruik. Vergelijk het met oude en trage filmbeelden, waar je nu anders naar kijkt. De bibliotheek beweegt mee met de ontwikkelingen en de maatschappelijke discussies. Zwarte Piet is een figuur uit het verleden. Wat draagt het bij als we boeken hierover nog aanbieden? Wil je dat als bibliotheek tot elke prijs verdedigen? De kinderen van de huidige generaties hebben niets met Zwarte Piet. De bibliotheek wil ook niemand voor het hoofd stoten. We zijn er voor álle inwoners van Veenendaal.”

HERSCHRIJVEN

Met ‘sensitivity readers’ heeft ze wel moeite. Dat zijn proeflezers die literatuur controleren op gevoeligheden. Zo kwam dit jaar het werk van Roald Dahl in het nieuws, omdat uitgevers hierin gevoeligheden omtrent personages aanpasten. ,,Het herschrijven van boeken vanwege ongewenst taalgebruik vind ik persoonlijk een ongemakkelijke ontwikkeling. Het doet afbreuk aan de authenticiteit en de literaire kwaliteiten van de auteur. En het haalt de kracht uit het verhaal. Lezers herkennen zich daarin niet meer.”

In 2011 werd Van Dijk directeur. Het laatste jaar was ze eindverantwoordelijk voor een team van maar liefst 44 medewerkers en 160 vrijwilligers. ,,Ik moest wennen aan deze bestuurlijke rol, maar werken in de bibliotheek is van een prachtige dienstbare betekenis. Ik voel me daarom een rijk mens.”

Wat ze na haar pensionering gaat doen? Het antwoord laat zich raden. ,,Veel lezen! Ik lees graag, maar had daar de laatste jaren weinig tijd voor. Er liggen genoeg boeken op mij te wachten!”