Kerkje verrijst langzaam maar zeker uit de as

VEENENDAAL Het gaat crescendo met de restauratie en transpormatie van het kerkje Eben Haëzer aan de Zandstraat. Het pand, ooit in gebruik als Christelijke Gereformeerde Kerk, in eerste aanleg daterend uit 1865 en uitgebreid in 1911, verrijst langzaam maar zeker uit de as. Met dank aan Tomorrow.

Het vrij onopvallende pand heeft dienst gedaan tussen 1865 en 1926. Het werd gesloten omdat aan de Beatrixstraat een nieuwe kerk in gebruik werd genomen. De oude kerk werd voor 3350 gulden verkocht aan timmerman Marinus van Doorn. Die maakte er een opslagruimte van. Voor Tomorrow, het erfgoedbedrijf van Johan van den Essenburg, was het zeker geen alledaags project. ,,We zijn ons eigenlijk rot geschrokken”, laat hij spreekwoordelijk en eerlijk weten. 

VERROT

,,Alles was slechter dan we dachten. Veel was verrot en de muren leken wel een spons. Zoveel vocht was er ingezogen.” Toch zag hij er wel heil in. Het project wordt samen uitgevoerd met Van Milt Restaurateurs uit Lunteren die gespecialiseerd is in dit soort projecten. Samen, én met een werkgroep van de vereniging Oud Veenendaal die al jaren strijdt voor behoud van het verscholen gemeentelijke monument, bekeken ze het traject en wat echt weer opgebouwd moest worden. Daar is vorig jaar mee begonnen. Als alles goed gaat dan volgt ruim voor de zomer de oplevering. Het oude kerkje biedt ruimte aan zeven studio’s voor cliënten van Stichting Reinaerde. Er komt ook een recreatieruimte en een leefkeuken in. Ernaast verrijzen ook zestien nieuwbouw appartementen, eveneens voor Stichting Reinaede. Het complex - gebouwd in een hofje - heeft als straatnaam Dominee Riekelhof gekregen, zo genoemd naar Johannes Adamus Riekel, de eerste predikant van het afgescheiden kerkgenootschap. Hij stond vijf jaar in Veenendaal. 

(de tekst gaat onder de foto verder)

Het interieur is als kerk zeer herkenbaar. Er zijn zoveel mogelijk originele onderdelen gebruikt, zoals trekstangen en korbelen. - Tomorrow

AFGEBROKEN

Het gehele complex wordt door Tomorrow verhuurd aan de organisatie Reinaerde die het weer verhuurt aan cliënten. Reinaerde is een regionale instelling die zorg biedt aan mensen met een beperking. Na onderzoek bleek dat een betrekkelijk groot deel van het pand moest worden afgebroken. Van den Essenburg: ,,We hebben het echt steen voor steen afgepeld en bekeken. Het linkerdeel is voor het grootste deel behouden, rechts is afgebroken tot waar de stenen nog prima waren. Dat betekent wel dat je nu duidelijk kan zien waar dat is. Soms is het net een golfbeweging. Maar als alles is gestuct, dan zie je er niets meer van.” 

(de tekst gaat onder de foto verder)

Aan de stenen is nu nog goed te zien welke origineel zijn en welke niet. - Tomorrow

DAKCONSTRUCTIE

Het is een project dat zich niet als dertien in een dozijn laat vatten. ,,We hebben echt alle onderdelen in handen gehad en goed bekeken wat herbruikbaar was. De trekstangen in het gebouw bijvoorbeeld zijn origineel. Na te zijn schoongemaakt zitten ze er nu weer in. Ook de korbelen komen uit de oude kerk.” Voor niet-ingewijden: een korbeel is de schoor, de schuinstaande balk, die muur, muurstijl of spant met de gebintbalk of spantbalk verbindt. Ook werd geen specie op basis van cement toegepast en net als toen zijn stenen met een speciale hardheid gebruikt zodat oud en nieuw optimaal op elkaar aansluit. Op de nieuwe geïsoleerde dakconstructie, zijn wel volledig de oude dakpannen weer toegepast. Door zo arbeidsintensief te werken is het beslist geen project geworden waarmee ‘snel’ geld viel te verdienen. ,,Dat is ook niet de bedoeling en geen noodzaak binnen Tomorrow”, zegt Van den Essenburg. Een en ander bracht wel met zich mee dat er een betrouwbare huurder moest worden gezocht die zich voor meerdere jaren aan het project wilde verbinden. Dat werd Reinaerde met veel projecten in Veenendaal en omgeving. Zo kwam het kosten-batenplaatje uiteindelijk toch rond.

(de tekst gaat onder de foto verder)

De contouren zijn goed zichtbaar en er wordt een nieuw dak gelegd. - Martin Brink

VURIGE WENS

De restauratie van het vergeten object is een jarenlange vurige wens geweest van de vereniging Oud Veenendaal. Een werkgroep ontfermde zich erover en lobbyde om het gerestaureerd te krijgen. Want tot dan was het een opslagplaats die min of meer op instorten stond. Het object was echter wel bijzonder. Het was het oudste protestantse bedehuis in Veenendaal. Vanaf de openbare weg was het pand niet te zien. Het lag er goed verborgen achter. Dat was ook precies de bedoeling bij de bouw van het afscheidingskerkje, nu achter de Zandstraat 39. Afgescheidenen (van de Hervormde Kerk) werden gedoogd maar mochten niet al te opvallend in het straatbeeld aanwezig zijn. Het pand was een zogenaamde zaalkerk, een rechthoekig gebouw met een lengte van 14 meter en een breedte van 7,60 meter. Opgetrokken in rode baksteen, met in de lange gevels gietijzeren halfronde vensters, als kerkramen herkenbaar. Die zijn keurig gerestaureerd en zitten weer op dezelfde plek.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Vanaf de openbare weg is het pand niet te zien. Afgescheidenen (van de Hervormde Kerk) werden gedoogd maar mochten niet al te opvallend in het straatbeeld aanwezig zijn. - Aart Aalbers

NOOIT MEER KERK

Bij de verkoop in 1926 werd bedongen dat het nooit meer als kerk dienst mocht doen. In 1987 bezocht de schrijver van dit verhaal het vergeten pand. De weduwe Van Doorn kon toen de koopakte tonen waarin dit werd gemeld. In het voormalige bedehuis waren langs de wanden toen nog de kapstokken aanwezig. Het was volop in gebruik als opslagloods. Na jaren van strijd kwam Tomorrow in beeld die zich inzet voor het behoud en restauratie van historische gebouwen in Veenendaal en omgeving. Molen De Vriendschap, het mozaïek uit de oude Ambachtsschool van Just Halbertsma en Sola Fide zijn daar voorbeelden van.

Oud Veenendaal werd nauw bij het werk betrokken. Vertegenwoordigers kwamen vaak langs om zich op de hoogte te stellen. De restauratie is nu al goed herkenbaar. Na de ingebruikname is het de bedoeling dat er een publicatie komt over het kerkgenootschap, het pand en de bijzondere transformatie.