Schatten uit het Museum Veenendaal: De kolbak en de marechaussee

VEENENDAAL In het depot van Museum Veenendaal bevindt zich een originele kolbak, een berenmuts behorend bij het uniform van de lagere officieren van de Koninklijke Marechaussee. Daar waren diverse hoofddeksels in gebruik. Officieren hadden er een die meer passementen had en een grote pluim. Hoe komt die kolbak in Veenendaal terecht? Dat heeft alles te maken met de tijd dat Veenendaal tussen 1903 en 1943 aan de Kerkewijk een brigade marechaussee had.

door Hans Wegen

Een kolbak is een berenmuts, behorend bij de bereden wapens, hij bestaat uit een muts van zwart bont, oranje kokarde (rond insigne) en ketting. De naam komt uit Oost-Europa en is afgeleid van het oud-Turkse woord kalbuk dat ‘hoog hoofddeksel’ betekent. Tegenwoordig wordt het nog wel gedragen als onderdeel van uniformen van muziek- en majorettenkorpsen. De naam kolbak is ook de naam van het blad van de Stichting Vrienden van het Museum de Koninklijke Marechaussee. Dit museum bevindt zich in Buren. Het Corps de Marechaussee werd in 1814 opgericht door koning Willem I ter vervanging van de gendarmerie. Deze term was na de Franse bezetting te beladen geworden (marechaussee is ook een Frans woord maar kennelijk niet beladen).

RELLEN Het is frappant een overeenkomst te zien met onze coronatijd. Veel activiteiten zijn de laatste tijd geschrapt of konden in beperkte mate doorgang vinden. En dat leidde tot onbegrip, protesten en ongeregeldheden. Zo ook in Veenendaal rond 1893. Er braken toen rellen uit omdat vanwege een cholera-uitbraak de kermis niet door mocht gaan. Die rellen leidden ertoe dat de overheid besloot tot een permanente vestiging van de marechaussee in Veenendaal. 

Aan de Kerkewijk werd een nieuw gebouw opgetrokken. In mei 1903 betrok de brigade van de derde divisie der marechaussee het. Er zijn nog enkele vroegere marechaussees bekend. Onder meer  Ab Noortman. Die woonde naast de kazerne. Maar ook Wout van Bruggen en Wieger Steenbergen. De kazerne verloor na verloop van tijd zijn functie en werd in 1995 omgebouwd tot een woonhof voor seniorenwoningen, in beheer bij de Veenendaalse Woning Stichting. Alleen het pand én een ijzeren ruif waaruit de paarden voedsel haalden, herinneren nog aan deze in Veenendaal goeddeels vergeten periode.

JAN VISSER In één van de boeken van Sjoerd de Jong, Veens Verleden deel I, staat het verhaal van Jan Visser die voor de oorlog bij de marechaussee diende. Medewerker Jan Ploegman van de afdeling Collectiebeheer van het museum trof bij het doorzoeken van een doos een zwarte politiehelm. Er zat een briefje in: ‘Helm van Jan Visser politieagent te Veenendaal’. In deze doos zaten ook de kolbak, een paardenbit, vier sporen en een roskam van het marechaussee-paard Kitty. Deze Jan Visser was voor de oorlog marechaussee. Na de Duitse inval werd de marechaussee in 1943 opgeheven. Hij hoopte dat zijn paard gespaard zou worden. Helaas voor Jan werd het gevorderd. Hij trad toe tot het nieuwe politiekorps.