'Gezicht op Scherpenzeel' (detail), Jan de Beijer (1713-1780), Rijksmuseum Amsterdam.
'Gezicht op Scherpenzeel' (detail), Jan de Beijer (1713-1780), Rijksmuseum Amsterdam.

Vensters historie Scherpenzeel

14 september 2018 om 09:11 Historie

Wat maakt de Canon van Scherpenzeel zo bijzonder? Dat is eenvoudig gezegd: de lezer krijgt in een notendop veel mee over dit grensdorp tussen ‘t Sticht en Gelre. En meer willen weten? Dat kan altijd. Er zijn voldoende aanknopingspunten voor verdere verdieping.

Door Martin Brink

Scherpenzeel - En dan is er natuurlijk ook nog altijd de mogelijkheid om je licht op te steken bij de vereniging Oud-Scherpenzeel, die het boek heeft uitgegeven ter gelegenheid van haar vijftigjarig bestaan.
Op Open Monumentendag kreeg de burgemeester het eerste exemplaar.

Koetshuis

Bij Oud-Scherpenzeel is een grote groep vrijwilligers die druk in de weer zijn in het documentatiecentrum in het Koetshuis van Huize Scherpenzeel. Daar zijn de ontvangstruimten en de plekken waar de historie wordt bewaard, beter gezegd: ontsloten. Immers: iedereen mag er een kijkje komen nemen, zich laten voorlichten over de geschiedenis, misschien wel zelf ervaringen komen vertellen of de eigen familie onderzoeken. Het kan er allemaal en de vrijwilligers staan iedereen vriendelijk te woord. Nu is er dan het boek, een grote wens van het bestuur.
Om het gouden jubileum niet zomaar voorbij te laten gaan is dit een waardig cadeau. Het is namelijk weer een flink aantal jaren geleden dat de vereniging een uitgave voor het grote publiek liet verschijnen. Eigenlijk was de laatste het geval bij ‘Scherpenzeel, Poort van Gelderland’ van de toenmalige verenigingsvoorzitter Jan Klesser en dan spreken we over de jaren tachtig. Nu heet de uitgave heel eenvoudig ‘Canon van Scherpenzeel’ met als ondertitel ‘Vereniging Oud-Scherpenzeel 1968-2018’.

22 vensters

Het zijn 22 vensters op de rijke historie van het dorp, in 107 bladzijden in een fraai gebonden verpakking voorzien van een harde omslag. Dat er gekozen is voor een blauwe rustige omslag, siert de uitgave.
Het zijn dus aspecten uit het verleden. Arbitrair altijd en derhalve geen volledige geschiedschrijving. Alle verhalen zijn geschreven door verschillende deskundigen. Die hebben zich flink hebben moeten inhouden. Schrijven is schrappen, nietwaar? Zeker voor het grote publiek.
De vensters zijn chronologisch achter elkaar gezet en voorzien van prettige illustraties die soms best wat groter hadden gemogen. Kwestie van vormgeven en misschien zat de maximale omvang van het boek ook wel in de weg.

Grote variatie

De hoofdstukjes beslaan vier pagina’s waarvan er twee met illustraties. Ze variëren van de eerste vermelding van het dorp (dat was in 1254 wanneer ridder Jan van Lokhorst het beheer van de goederen van zijn overleden broer Adam in beheer neemt), over kerken, logementen, Fransen in Scherpenzeel, kunstschilders, het verenigingsleven, de Tweede Wereldoorlog tot aan de Grebbelinie, de agrarische samenleving, Scherpenzeelse vrouwen, de wederopbouw en de grenswijziging.
Uiteraard wordt er ook iets gemeld over de vereniging zelf. Dat verhaal neemt heel ingetogen het laatste hoofdstuk in beslag.

Grenswijziging

Venster 21 gaat over de grenswijziging. Het is een kwestie die, zo lezen we, al eeuwen gevoelig ligt en zelfs heeft geleid tot allerlei twisten, zo op de grens van Gelre en ‘t Sticht. Dan is een deel weer Gelders, dan weer Stichts en tenslotte weer Gelders.
De focus wordt in het Venster gelegd op de wijziging van de grens in 1960, op 1 januari 2020 alweer zestig jaar geleden. Het is een kwestie die zich overal in de regio voordeed. Denk maar aan de samenvoeging van Veenendaal, Gelders Veenendaal (Ede) en een stukje van Renswoude maar ook aan de andere kant met de grens met Rhenen. Die grenswijzigingen waren een kwestie van lange adam waarbij uiteindelijk de minister de doorslag moest geven.

Geharrewar

Dat ging in Scherpenzeel anders. Interessant is om te lezen dat de grens met Woudenberg ook tot het nodige geharrewar heeft geleid. Tot aan 1 januari 1960 horen bewoners van De Zelfkant (Achterstraat) bij Woudenberg maar hebben er niets mee. Ook is het lastig om regels te stellen die voor iedereen binnen de bebouwde kom van Scherpenzeel gelden. Denk bijvoorbeeld aan sluitingstijden voor winkels en horeca. In 1941 wordt vergeefs getracht om de grens te wijzigen.
Bewoners van De Zelfkant blijven aandringen op aansluiting bij Scherpenzeel. In 1946 dienen 134 personen een verzoek daartoe in. Later doen bewoners van Moorst en Dashorst hetzelfde. Een nieuw grenswijzigingsplan in 1951 leidt in 1956 tot een ontwerp waarbij Woudenberg instemt. Ze willen er echter wel wat voor terug hebben.
Eind jaren vijftig is een ruime meerderheid van de inwoners van het Holevoetkwartier voor aansluiting bij Scherpenzeel. Maar vijf procent kiest voor Woudenberg. Op 1 januari 1960 komen 700 inwoners van De Zelfkant bij Scherpenzeel. Moorst en Dashorst blijven echter bij Woudenberg.
De Lunterse Beek en het Valleikanaal vormen de nieuwe zuidelijke grens. Het aangrenzend deel van Renswoude aan het Oosteinde komt met 145 burgers ook bij Scherpenzeel. Daarmee groeit de bevolking naar 3500 inwoners en neemt de oppervlakte met 120 hectare toe.

Te koop

Alle 850 leden van de vereniging hebben de Canon van Scherpenzeel ontvangen. Het is voor 14,95 euro ook te koop. Vanaf woensdag 12 september in Scherpenzeel bij de boekwinkels De Zonnebloem en Primera aan de Dorpsstrtaat en bij Boekhandel Van Kooten aan de Zandstraat in Veenendaal.

Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie