Tal van reacties op oorlogsverhalen

Door Martin Brink

Veenendaal - De oorlogsverhalen in de afgelopen weken in deze krant hebben verschillende reacties opgeleverd, onder meer via de website. De kwestie rond de schietpartij op de hoek van de Buurtlaan/Prins Bernhardlaan/Blauwgras/Stationsstraat op 7 mei 1945 waarbij drie BS’ers werden gedood, blijkt velen aan te spreken. Ook de publicatie van de foto van het ‘foute’ meisje dat joelend door de Hoofdstraat wordt vervoerd is er één die alles zegt over de oorlog in Veenendaal en meningen ontlokte.

Op 7 mei 1945 ging een groepjes BS’ers op zoek naar hun commandant die in Veenendaal aan de Kerkewijk was ondergedoken. Er ontstond op de eerder genoemde kruising in Gelders-Veenendaal een schietpartij met de Hollandse SS’ers. ‘’Dat waren gewoon jochies,’’ weet Gerrit van Leeuwen zich te herinneren. Hij woonde aan de Hoogstraat. ‘’Ik maak me sterk dat dat diezelfde jochies waren die naast ons in de Kokse School zaten. Ze waren een jaar over zeventien en joelden dat ze nu samen met de Engelsen de Russen gingen bestrijden.’’ De 12-jarige Gerrit van Leeuwen was die dag met zijn vriendje Henk de Ruiter naar De Klomp gegaan omdat hij hoorde dat de Engelsen daar al zaten. En inderdaad waren die daar. Kort na De Klomp op de weg naar Ede stonden de brencarriers opgesteld.

Roodbeen

‘’We werden aangesproken door een Nederlander in geallieerd uniform. Dat moet Jan Roodbeen zijn geweest. Uiteraard kregen we chocola en andere dingen mee.’’ Al snel hoorde het tweetal dat rond half vier op de hoek van de Buurtlaan iets had plaatsgevonden. ‘’We hebben geen lichamen gezien, alleen dat geschut stond opgesteld achter de meelfabriek van Van Doorn. Daarachter was het allemaal weiland, nu is het Dragonder-noord.’’
Ook Jaap van Pol, die toen aan de Buurtlaan woonde, vertelde onder meer over de chaotische toestanden in deze omgeving. ‘’Mijn vader hoorde dat zijn zuster en zwager, voor mij dus tante Co en oom Jo de Bruin de melkboer van de Veenderweg in Ede al bevrijd waren. In grote haast monteerde hij een kinderzadeltje op de stang van de zelf van onderdelen in elkaar gesleutelde herenfiets en zei: Jacob doe je oranje sjerp om en zet je rood wit blauwe petje op. We gaan naar Ede, daar zijn ze vrij. Mijn moeder waarschuwde maar de man was niet meer te stoppen. Rechtdoor de Buurtsteeg af ging niet. Daar was een Duitse controlepost. Dus gingen we linksaf richting De Klomp.’’

Familie Erdbrink

Van de Pol: ‘’We zijn met nog anderen net op de Stationsstraat of daar komt, naar later bleek, een Nederlandse SS’er op de gevorderde melkwagen van Van Doorn. De man ging volledig door het lint bij het zien van zoveel oranje en rood, wit en blauw en begon in het wilde weg te schieten. Bij al dat geschreeuw en geschiet rukte mijn vader me van het zadeltje van de fiets en kropen we op handen en voeten langs de muur van het huis van de familie Erdbrink. Om de hoek stond de oude mevrouw Erdbrink bij de achterdeur te wachten en zei: kom maar snel hier in de kelder. Daar zaten nog meer huilende mensen in verfrommeld Oranje.’’ Via achtertuinen kwamen Jaap en later zijn vader weer thuis.
De onbekende foto van het opbrengen van het ‘foute’ meisje in de houten kruiwagen, terwijl ze beschimpt wordt door een joelende en uitgelaten menigte, is er één die ook de nodige reacties heeft opgeroepen.

Jaap Spruijt

Hij komt uit het archief van Jaap Spruijt, de voormalige leider van de LO- en BS Veenendaal, die de afdruk met tientallen andere foto’s in 1951 meenam bij zijn emigratie naar Canada. In 1984 kwamen ze terug toen Spruijt zijn archief overdroeg aan een Veenendaalse onderzoeker. De redactie vond het een bijna niet voor te stellen uitwas in het toen zeer godvruchtige Veenendaal. Historicus Constant van den Heuvel was ook verbijsterd: ‘’Wat een verschrikkelijk verdrietig tafereel. Het is om je te schamen. Ik blijf er steeds naar kijken. Arm meisje. Schijnbaar was Veenendaal vergeten wat Jezus deed toen er een meute kwam met een meisje dat op heterdaad gepakt was bij overspel. Hij zei: “wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.” En toen ze allemaal waren afgedropen, mocht ze vrijuit weggaan. Hij zei alleen maar: “Ik veroordeel je niet, maar doe het niet nog eens…” Dat zou de houding geweest moeten zijn.’’

Gedicht

Ook de voormalige stadsdichter Christiaan Abbing was zeer onder de indruk van de foto van het meisje dat door de Hoofdstraat op een kruiwagen werd gevoerd.

Hij zette zijn bespiegelingen meteen op zijn website ‘Lichte gedichten’.
Onder de titel ‘Vae victis’ noteerde hij:

Het leek zo doodeenvoudig op die dag.
De wereld werd beoordeeld op zijn daden.
De mensheid was verdeeld in goed en fout.

Dus duwden wij met overwinningslach
Het karretje waarop zij is geladen
Een vrachtje dat voorgoed is afgekeurd

Een mens, gebonden op het ruwe hout
Bespuwd en nagestaard om haar gedrag
De horde dringt en denkt niet aan genade

De foto is er nog, al is ‘ie oud
En of je hem nu weggooit of verscheurt
Dit beeld zal voortaan altijd blijven hangen

Wat zwart-wit was, is later ingekleurd
En schaamrood worden onze grijze wangen

Omdat 2020 een herdenkingsjaar is, gaan we nog even door met publicaties rond het thema ‘de oorlog en 75 jaar bevrijding’. In het verschiet zit bijvoorbeeld nog een spraakmakend verhaal over de worsteling hoe om te gaan met de adellijke (Duitse) bewoners van kasteel Amerongen. Maar ook gaan we de grote onbekende verzetsleider van Veenendaal, Ad van Schuppen, een ‘gezocht ‘ geven.Mocht u willen reageren, suggesties hebben of materiaal bezitten, reageren kan altijd via redactie.rp@dpgmedia.nl