Leerlingen Rehobothschool leren over het oude volk

VEENENDAAL Het statige graf van Eduard Snatager op de Joodse begraafplaats in Veenendaal blijkt deze woensdagochtend ‘populair’. Verschillende kinderen leggen er een steentje op, als teken van hun aanwezigheid. ,,Hij is maar anderhalf jaar geworden”, mompelt een jongen respectvol.

Het verhaal over deze Veenendaler spreekt in hoge mate aan, vooral nadat ze kort daarvoor hebben gehoord over Bernard Snatager uit Utrecht die begin jaren negentig het graf van zijn overleden broertje bezocht. Het gezin Snatager leefde in Veenendaal maar verhuisde later naar de Domstad. Bernard zou één van de laatsten zijn die als directe familielid een graf op deze joodse begraafplaats aan de Parallelweg bezoekt.

Deze woensdagochtend bezoekt groep 6 van de Rehobothschool met 25 leerlingen de gedenkvolle plek. Donderdag komen 27 kinderen langs. Vooral de details achter de grafstenen maken alles invoelbaar. Daar hebben de kinderen ook veel vragen over.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Het graf van Eduard Snatager trekt de nodige belangstelling nadat daarover is verteld. Ze wilden er alles over weten. - Martin Brink

SOBIBOR

Bij het graf van huisarts Aaron Hekster ligt ook een steentje van zijn in Sobibor vermoorde echtgenote Emma Hekster-Vogelstein. Het verhaal is dat zij geen graf heeft maar toen nazaten in papieren haar handtekening ontdekten, was dat de reden om steenhouwer Diederik Buddingh opdracht te geven om een steentje op het graf van haar in januari 1940 overleden man te plaatsen. Met uiteraard haar handtekening er op. Een jongen kijkt er aandachtig naar: ,,Waarom staan er drie plaatsen op?”, wil hij weten. De uitleg die hij krijgt: ,,De geboorteplaats bestaat uit twee namen, in Sobibor is ze vermoord.”

,,Hoe dan?”, wil een ander weten. Voorzichtig wordt dat uitgelegd, waarna het doodstil wordt bij de groep tienjarigen. Want wat een gaskamer betekent, dat is ze inmiddels wel duidelijk...

Er zijn ook vragen waarop de rondleider geen antwoord weet. Bijvoorbeeld: ,,Waarom is het ene graf helemaal in het Hebreeuws en de ander niet?”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Vrijwilliger Jaap Krocké begroet de leerlingen bij de ingang van de Joodse begraafplaats. Juf Corrie van Walderveen luistert mee. - Martin Brink

VEEL VRAGEN

De naam Van Creveld lezen ze op verschillende graven. Dat is aanleiding om iets te vertellen over deze wijdvertakte familie, van oorsprong uit Duitsland afkomstig. Ook bezoekt de groep het baarhuisje. Vooral de zwaarte van de draagbaar wekt verbazing, evenals het rondvormige hekje dat er op ligt. ,,Dat werd over de overledene gelegd zodat de contouren van diens lichaam niet zo naar voren kwamen”, legt Jaap Krocké uit. Hij is woordvoerder van de groep die klein onderhoud pleegt op de begraafplaats.

De groep heeft veel vragen. ,,Dat komt omdat ze er in de klas al mee bezig waren. Dan gaat alles toch meer leven als ze de namen in het echt zien”, zegt onderwijskracht Corrie van Walderveen die samen met Maaike Fortuijn druk is geweest met het maken van een lesbrief over de Joodse gemeenschap. Jaap Krocké is blij met alle aandacht. ,,Jullie moeten er van af weten en het ook doorgeven. Jullie zijn onze toekomst”, zegt de tachtiger tegen de schoolkids.

(de tekst gaat onder de foto verder)

De kinderen luisteren bij uitleg van de graven. Bij onder meer die van huisarts Aaron Hekster, Joseph van Praag en Gerdi Pinto. - Martin Brink

LESBRIEF

De geschiedenis van het oude volk levend houden, doorgeven aan jongere generaties. Maar ook meeleven met en de betrokkenheid bij Israël bevorderen. Dat is de taak die de commissie Kerk & Israël zichzelf heeft gesteld. Ook in Veenendaal is deze groep actief en vroeg leerkrachten van de christelijke Rehobothschool om hieraan mee te werken. In de afgelopen tijd is daarom door de twee leerkrachten een lesbrief ontwikkeld. De bedoeling is dat het straks gebruikt wordt op meerdere basisscholen.

Woensdag en donderdag werd de Joodse begraafplaats aan de Parallelweg bezocht, één van de weinige plekken waar te zien is dat Veenendaal ooit een officiële Joodse gemeenschap kende.

Die begraafplaats, nooit gesloten en nu in beheer bij het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap in Utrecht die weer wordt bijgestaan door een groep actieve Veenendalers voor klein onderhoud, werd in 1900 in gebruik genomen. Voordien werden Joden in Wageningen begraven. Op deze begraafplaats ligt een aantal min of meer bekende inwoners van Veenendaal.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Ook een kijkje en uitleg in het metaheerhuiusje staat op het programma. - Martin Brink

RESPECT

Corrie van Walderveen over de lesbrief: ,,Vooraf werden de kinderen geïnformeerd, geïnspireerd en geënthousiasmeerd. Ook hebben we levensverhalen erin opgenomen van mensen die daar begraven liggen, zoals het levensverhaal van dokter Aäron Hekster. We doen dat ook van Gerda Renee Pinto en bij het graf van Joseph van Praagh. Ook komt een grafje zonder steen ter sprake. Daar is een baby begraven. Deze verhalen worden op school verteld. Daarmee ontstaat bij het bezoek belangstelling, sympathie en respect.”

De leerkrachten hopen dat de kinderen op die manier zich bewust worden van het soms soms opstekende antisemitisme. Corrie: ,,Bovendien moeten zij weten dat deze mensen betekenisvol zijn geweest voor Veenendaal. Behalve dat we vertellen over deze mensen zullen we de kinderen ook vertellen over Joodse rituelen en de functie van het metaheerhuisje.”

(de tekst gaat onder de foto verder)

Leerlingen mogen de baar tillen om te kijken hoe zwaar die is. - Martin Brink

PLANNEN

Er zijn nog veel plannen. Zo wil de werkgroep een onderkomen plaatsen voor het gereedschap (,,Die container hebben we al, gesponsord door de firma Hardeman!”), de kleuren van de nieuwe deuren van het metaheerhuisje moeten in een meer bedekte kleur groen overgeschilderd worden en er komt een informatiebord bij de ingang waardoor buiten het hek al iets te lezen valt over de geschiedenis van de Joodse gemeenschap. Iets dergelijks komt op termijn ook in het baarhuisje.

Corrie van Walderveen tot slot: ,,Maaike en ik hebben met heel veel interesse aan deze lesbrief gewerkt. Het heeft onze kennis vergroot en we zijn er door verrijkt. Vooraf is studie gedaan en zijn interviews afgenomen. Uiteraard bezochten we ook de begraafplaats op een ongewoon tijdstip van openstelling. De commissie Kerk & Israël probeert de lesbrief ook om te zetten in een brochure maar dat hangt weer af van de beschikbare financiën.”